Een monsteroverwinning van de PVV. Een extreemrechts blok van 49 zetels dat kans maakt op politieke macht als de VVD en NSC bereid zijn tot steun. En nog maar 47 zetels die enigszins linkse idealen nastreven – de verkiezingsuitslagen waren een klap in mijn gezicht. Ze betekenen meer haat en racisme, meer macht voor verdeel-en-heerspolitiek, meer geld voor grote vervuilers, meer subsidie voor de rijken en meer dwang en controle voor iedereen die het minder heeft. Ze betekenen minder rechtvaardig klimaatbeleid, minder jezelf mogen zijn, de wooncrisis niet oplossen en minder gelijke rechten voor iedereen.
Links heeft deze verkiezingen verloren. En dat is niet de eerste keer, noch is de situatie uniek voor Nederland. In de VS zou Trump winnen als er nu verkiezingen waren. In India, Argentinië, Italië en Israël zijn extreemrechtse politici aan de macht gekomen via verkiezingen. Alleen een linkse beweging die nu kritisch kijkt naar haar eigen rol in deze shitshow en die haar eigen strategie omgooit, kan dit ongedaan maken. En dat gaat hard werken worden.
Het ligt niet aan dat ene verloren debat, of aan die ene politicus met dat verkeerde standpunt. We hebben een structureel probleem, en het vergt tijd en hard werken om het op te lossen.
Als campagnenerd die bij tal van organisaties meedenkt over hoe je maatschappelijke verandering tot stand brengt, weet ik dat er geen makkelijke, snelle oplossingen zijn. Het ligt niet aan dat ene verloren debat, of aan die ene politicus met dat verkeerde standpunt. We hebben een structureel probleem, en het vergt tijd en hard werken om het op te lossen. Linkse partijen en sociale bewegingen verliezen al 40 jaar terrein. Ik ben klaar met analyses die doen alsof het aan de tijdgeest of politieke tegenstanders ligt. Met dat makkelijke: ‘Ja maar, waarom snappen ze ons niet?’ Analyses die niet verder kijken dan de laatste verkiezingscampagne. Links heeft een hardnekkig probleem, de meerderheid van de bevolking steunt ons niet. Er is een structurele strategiewijziging nodig om als links-progressieve beweging weer kans te maken op een doorbraak.
1. Politieke macht is te belangrijk om aan politici over te laten
In onze campagnes moeten we de machtsvraag weer centraal zetten: hoe bouwen we de macht op om de veranderingen af te dwingen die wij willen zien? Nu laten we de strijd om politieke macht over aan politieke partijen. Actiegroepen, vakbonden en ngo’s bemoeien zich wel met de inhoud, maar zelden met de macht zelf – terwijl politieke macht bepaalt wat er besloten wordt. De sociale beweging zou zich dan ook veel explicieter op politieke macht moeten richten, want daar ligt het vermogen om een betere toekomst af te dwingen. Niet alleen tijdens de verkiezingen, maar ook daarbuiten. Stop met campagnestrategieën die eenzijdig gebaseerd zijn op communicatie en overtuigen; we hebben campagnes nodig die people power, burgermacht, opbouwen. Boze boeren hebben goed laten zien wat je hiermee kunt bereiken. Vakbonden en Extinction Rebellion trouwens ook. En als je mensen laat proeven aan de macht om hun eigen lot te bepalen, wordt zelfs de grootste cynicus enthousiast.
2. Representatie en vertegenwoordiging matters
Zorg ervoor dat mensen zich weer kunnen herkennen in de woordvoerders van linkse partijen, vakbonden en ngo’s. We willen worden gezien als ‘iemand van ons’. En ja, het ís een probleem dat linkse woordvoerders over het algemeen witte academici uit de Randstad zijn. Zelden is het iemand die begonnen is in de verpleging, of op de bouwplaats, of iemand die met een Fries of Arabisch accent praat en niet in academisch jargon. 51% van de Nederlanders is praktisch opgeleid en 66% woont niet in de Randstad. Een kwart heeft een migratieachtergrond. Zolang je die woordvoerders niet hebt, blijven mensen vatbaar voor rechtse charlatans die zeggen ‘aan jouw kant’ te staan.
De sociale beweging werd het anonieme logo waarbij je een goed gevoel kunt kopen en die namens jou maatschappelijke problemen probeert op te lossen. En dus voelen mensen zich alleen staan.
3. Nabijheid doet ertoe
‘Linkse mensen’ moeten weer je collega’s, buurtbewoners of familieleden zijn, met wie je samen optrekt om de wereld beter te maken. Sinds de jaren 90 hebben vakbonden, ngo’s en actiegroepen zich teruggetrokken achter hun websites, social media-accounts en gelikte mediaoptredens. Als gevolg hiervan hebben de meeste mensen in Nederland al jaren niemand van deze organisaties meer gesproken, behalve dan die irritante straatwerver die je om een donatie vraagt. En nooit hebben ze meer van iemand de vraag gekregen: ‘Wat is jouw probleem, en hoe kunnen we dat samen oplossen?’ De sociale beweging werd het anonieme logo waarbij je een goed gevoel kunt kopen en die namens jou maatschappelijke problemen probeert op te lossen. En dus voelen mensen zich alleen staan. En mensen die zich alleen voelen en geen hoop op verandering hebben, zijn vatbaarder voor rechtse propaganda. Gelukkig zijn veel organisaties weer beginnetjes aan het maken om die manier van werken in de vingers te krijgen. Links moet weer zichtbaar en aanspreekbaar worden in elke wijk, in elk dorp en op elke werkvloer.
4. Er bestaan geen one issue-mensen, dus er kunnen ook geen one issue-bewegingen bestaan
Het wordt vaak geprobeerd, en het lijkt zo logisch. Wie heel veel mensen ergens bij wil betrekken, moet issues platslaan en veilig neutraal zijn op alles wat buiten dat issue valt. En dus gaat ‘klimaat’ over ijsberen, zeggen vakbonden alleen iets over je cao en mag het Woonprotest niet over racisme gaan. Maar daarmee vertegenwoordig je geen echte mensen van vlees en bloed, die wél last hebben van racisme op de werkvloer, of in een huis wonen dat als gevolg van de klimaatcrisis en slecht woonbeleid in de zomer te heet, en in de winter niet warm te krijgen is. Als je geen groter verhaal vertelt, horen die mensen vooral dat je er niet voor hen bent. En ja, dit gaat ongemakkelijke gesprekken opleveren. Voer die, en neem je bestaande achterban erin mee.
5. Mobiliseer een multi-issue maatschappelijke meerderheid
Stop met geloven dat ‘het volk’ dom en rechts is. Ga ervan uit dat iedereen te overtuigen is en net als jij in een rechtvaardige wereld met een betere toekomst wil leven. Op issues als inkomensongelijkheid, klimaatrechtvaardigheid, het recht om jezelf te zijn, zorg en goed onderwijs, denkt een meerderheid van de Nederlanders ‘links’. Ik weet uit eigen ervaring hoe verbaasd mensen zijn als ze ontdekken dat veel van hun collega’s en buren zich ook zorgen maken over de klimaatcrisis. Het is aan de sociale beweging om die maatschappelijke meerderheid te mobiliseren en zichtbaar te maken. Maar waarom stemmen mensen dan zo rechts? Omdat er op een aantal issues geen ‘linkse’ meerderheid is, zoals migratie en racisme. En zonder op die issues een maatschappelijke meerderheid te hebben, gaan we ook op al die andere thema’s geen doorbraak krijgen. Er bestaat geen one issue-politiek, er zijn geen one issue-mensen en dus kun je ook geen one-issue-ngo of -vakbond zijn als je campagnes wilt winnen. We moeten hier collectief als hele sociale beweging een omslag bewerkstelligen. Zolang die er niet is, heeft het extreemrechtse blok van 30 zetels in de kamer vrij spel. En ga je niets winnen op jouw favoriete issue.
Waarom accepteren we dat er dagelijks rechtse propaganda wordt uitgestort en dat nieuws wordt gebracht als infotainment, met af en toe een links tegengeluid om de schijn van onpartijdigheid op te houden?
6. Verover de linkse media terug
Waarom laten we ons gijzelen door een mediasector die, op uitzonderingen na, rechts is, openlijk tegenstander van de sociale beweging en (niet toevallig) in handen van miljonairs en investeringsvehikels? Waarom accepteren we dat er dagelijks rechtse propaganda wordt uitgestort en dat nieuws wordt gebracht als infotainment, met af en toe een links tegengeluid om de schijn van onpartijdigheid op te houden? Dit is niets nieuws. Conservatieve krachten in de maatschappij hebben altijd goed begrepen dat de media een machtsfactor zijn. Sociale bewegingen hebben daarom altijd hun eigen populaire media opgezet en gefinancierd. Geen verenigingsblaadjes of fijne social media-bubbels, maar massamedia die grote groepen mensen kon bereiken met een onversneden links verhaal. Vroeger waren het kranten. Nu misschien een TikTok-kanaal?
7. Ga langs de deuren
Zet het echte mens-tot-mensgesprek weer centraal in al je campagnes. Niet voor donaties, maar om te luisteren, te overtuigen en politieke macht op te bouwen. Er zou geen campagne meer gevoerd mogen worden waarbij we dit niet doen. Bel aan, stel een vraag, luister en ga in gesprek. Zo leer je welke zorgen mensen hebben, en of je boodschap aankomt of niet. Je bereikt er de mensen mee die zich hebben teruggetrokken uit het maatschappelijk debat en die je door (social) media niet gaat bereiken. En er is niets overtuigender dan een gesprek. Mensen veranderen sneller van mening op basis van gesprekken dan door iets in de media te zien. Shout-out naar Deep Canvassing Nederland dat deze manier van campagnevoeren al toepast.
8. Race Class Narrative
Ontloop je verantwoordelijkheid niet en bestrijd racisme. Op een effectieve manier, die resultaat boekt. Race Class Narrative is een communicatiestrategie uit de VS die ontwikkeld, getest en bewezen is door de activisten die Trump-stemmers wilden overtuigen om weer op de Democraten te stemmen. Dat deden ze niet door mee te buigen met het racisme van de stemmers, en ook niet door met een puur moreel betoog aan te komen over hoe fout racisme is; beide bleken niet te werken. Wat wel werkt, is racisme benoemen als verdeel-en-heersstrategie van rechtse politici die de problemen veroorzaken die zowel de witte stemmer, als zijn medeburgers van kleur raakt. Die problemen gaan we nooit oplossen als we niet samenwerken. Bovendien is er meer dat ons verbindt dan onderscheidt. Door deze boodschap keer op keer te herhalen, lukte het om Trump-kiezers te overtuigen. Zie hier een goed voorbeeld uit Nederland.
9. Politieke partijen en ngo’s moeten breken met een marketing based-strategie
Stop met geld verkwisten aan campagnes waarmee geen macht wordt opgebouwd. Ngo’s en politieke partijen besteden miljoenen euro’s per jaar aan communicatie, op social media, via straatwervers, via advertenties en tv-spotjes. Daar wordt aan gewerkt door duizenden superslimme communicatie-experts, die op een cruciale factor de plank misslaan: ze zetten hun geld in op de doelgroep die het snelst doneert, klikt of een petitie ondertekent. Maar dat zijn de ongeveer 5 miljoen mensen die al overtuigd zijn. Zo concurreren de communicatiebudgetten elkaar de tent uit, want ze strijden om dezelfde stemmers en donateurs. Vanuit marketingperspectief bezien is dat slim, want het levert je op het eerste gezicht het meeste op per euro communicatiebudget. Maar uit politiek oogpunt is het dodelijk. Die 5 miljoen mensen vormen geen maatschappelijke meerderheid. We laten 8 miljoen kiesgerechtigden over aan rechts.
Er is niets mis met ervoor uitkomen dat je een linkse of progressieve organisatie bent. Met meer organisaties die dat stempel met trots dragen en tastbare resultaten voor mensen binnenslepen, wordt ‘links’ weer iets dat mensen willen zijn.
10. We moeten campagne voeren tegen de miljarden kostende campagne van conservatief en extreem rechts
Over geld gesproken: zullen we onze politieke tegenstanders eens serieus nemen en de tegenaanval openen? De extreemrechtse golf die over de wereld raast, is niet alleen ‘tijdgeest’. Er worden letterlijk miljarden gepompt in (internationale) extreemrechtse en conservatieve campagnes. Deels komt dat geld van Trump-aanhangers en christenfundamentalisten uit de VS, deels van lokale conservatieve miljonairs zoals de Nederlandse Peter (uiteraard heet hij ‘Peter’) Poot. En soms zijn het buitenlandse machten die geld pompen in verdeeldheid en desinformatie, zoals Russisch geld voor extreemrechts in Europa, of een door de Verenigde Arabische Emiraten gefinancierde smeercampagne tegen progressieve moslims. Verklaar ze de oorlog.
11. We moeten leren om constructief ruzie te maken
Ja, ik droom ook wel eens van een linkse happy family waarin we eensgezind de rijen sluiten. Maar kom op, stop met dromen. De linkse beweging is notoir goed in onderling moddergooien, en daarmee in eigen voet schieten. Ik hoor soms pleidooien om alle interne conflicten met de mantel der liefde te bedekken. Dat gaat nooit lukken, en het is ook het kind met het badwater weggooien. Conflicten hebben de sociale beweging veel vernieuwing gebracht en gaan over wezenlijke verschillen van inzicht. En denk je nu echt dat je mensen die hun hele leven hebben moeten vechten om zichzelf te kunnen zijn, kunt vragen te dimmen? Wat we moeten leren, is constructief ruziemaken. En omgaan met kritiek.
12. De sociale beweging moet politiek kleur bekennen
Tot slot moet de sociale beweging politiek kleur bekennen, want maatschappelijke verandering is niet apolitiek. En dan bedoel ik niet dat we achter een specifieke politieke partij aan moeten lopen, maar er is niets mis met ervoor uitkomen dat je een linkse of progressieve organisatie bent. Met meer organisaties die dat stempel met trots dragen en tastbare resultaten voor mensen binnenslepen, wordt ‘links’ weer iets dat mensen willen zijn. Alleen dan kan de sociale beweging de politieke partijen die ons vertegenwoordigen in Den Haag schatplichtig houden. En zich actief bemoeien met de verkiezingen. In menig democratie een volstrekt normaal verschijnsel.
Peter Kodde werkt als organizer bij Milieudefensie en als trainer en consultant voor Stroomversnellers.
