Woensdag zette Trump zijn plan uiteen om ‘de Gazastrook over te nemen’ en Palestijnen die daar nu nog overleven permanent elders te ‘hervestigen’, zodat ze niet meer ‘terug willen keren’. Helaas weigerden de meeste media dit plan ook te noemen wat het is: een etnische zuivering.
Voor de duidelijkheid, de definitie van ‘etnische zuivering’ volgens de Europese Commissie luidt als volgt:
Het etnisch homogeen maken van een gebied door middel van geweld of intimidatie om personen van een andere etnische of religieuze groep uit een bepaald gebied te verwijderen, wat in strijd is met het internationaal recht.
Volgens het Van Dale woordenboek en Wikipedia is ‘etnische zuivering’ een ‘eufemistische term’ voor ‘de gewelddadige en systematische vervolging van een etnische groep(ering)’. Met andere woorden, de term verbloemt de ongekende pijn, het leed, de diefstal, en vaak ook de moord, vernietiging en het gemis dat met de praktijk van etnische zuivering gepaard gaat.
‘Een wild idee’
Ondanks dat er zo’n prachtig eufemisme beschikbaar is voor deze gruweldaden blijven Nederlandse journalisten en redacteuren de term met een grote boog ontwijken. De NOS kopte bijvoorbeeld: Trump stelt voor om Palestijnen permanent buiten Gaza te laten wonen. Later werd dit aangepast naar Trump wil Palestijnen voorgoed weg hebben uit Gaza en het gebied overnemen. RTL Nieuws noemde het ‘gedwongen verplaatsingen’ en vroeg zich af of het wel zomaar ‘mag en kan’, die plannen van Trump. Nu.nl schreef: Trump wil dat VS Gazastrook overneemt: ‘Palestijnen moeten elders wonen’. En NRC hield het bij: Trump: VS willen Gazastrook ‘overnemen en bezitten’.
Vijftien lange maanden bombardeerde Israël, gesteund door de VS en veel Europese landen, de Palestijnen die in Gaza woonden. Soldaten schoten gericht op mensen in scholen, in ziekenhuizen, in woningen. Vluchtelingenkampen stonden in brand, uitdeelpunten van hulpgoederen waren onveilig, ambulances geteisterd door gerichte aanvallen. Elk gerenommeerd instituut – Amnesty International, Human Rights Watch, Artsen Zonder Grenzen – is het erover eens: de Palestijnen zijn slachtoffer van genocide. Maar nu er een wapenstistand is, moeten we dat geweld gauw vergeten, de schuldigen laten voor wat ze zijn en vooral bedenken wat er op zo’n plaats allemaal mogelijk is. Dus kopte een krant als het AD: Gaza als luxe vakantieoord: een wild idee van Donald Trump of is het ook haalbaar?
Etnische zuivering als zakelijkheid
Het leek de Volkskrant leuk om een toespeling op Trumps eerdere beroep te maken en dus kopte die: Voor vastgoedbaas Trump is Gaza een kolossaal bouwproject – zonder ruimte voor Palestijnen. Correspondent Rob Vreeken sprak van een ‘verbluffende’ toespraak – alsof Trump een ‘verbluffend’ knap kunstje had gedaan – waarin de president ‘zich in zijn presentatie weer eens [liet] kennen als de onroerendgoedmagnaat die hij ooit was’. Tot besluit schreef hij luchtig over de Israëlische premier Netanyahu, hoofdverantwoordelijke voor de genocide in Gaza: ‘De premier prees zijn gastheer omdat hij ‘out-of-the-box’ denkt. Dat laatste leek, hoe eenieder het resultaat ervan ook mag waarderen, een juiste constatering.’
Ook NOS-correspondent Ryan Hermelijn vond het nodig om begrip te kweken voor de Amerikaanse koerswijziging onder Trump: ‘Hij benadert de kwestie als zakenman en vastgoedondernemer en stelt dat zijn plan zal leiden tot duizenden banen en tot stabiliteit in de regio.’ Deze uitspraken van Hermelijn passen in een patroon bij de NOS waarbij het Palestijnse leed wordt afgezwakt (Palestijnen worden niet vermoord, maar ‘komen om’ bij ‘incidenten’), in twijfel getrokken (zoals wanneer Amnesty zegt dat er sprake is van genocide) of aan henzelf wordt toegeschreven (ze zouden een menselijk schild vormen).
De makkelijkste weg
Verslaggevers, journalisten en redacteuren maken keuzes voor woordgebruik in bepaalde koppen niet altijd bewust en staan onder grote druk om snel te produceren. Daardoor hebben ze vaak geen tijd of vermogen om zelf na te denken en gaan ze voor de ‘makkelijkste weg’: ze maken eerst een kort snel bericht en vullen dat later aan. In ‘de korte klap’, zoals dat in jargon heet, nemen ze de taal en woordkeuze van machtsdragers en persberichten van (internationale) persbureaus kritiekloos over. Daarna is er pas ruimte voor langere analyses. Trouw kopte eerst in het liveblog Trump: VS kunnen de controle over Gazastrook overnemen, maar kopte later, in wat eigenlijk de enige degelijke journalistieke analyse van deze uitspraken was: Trumps voorstel voor bezetting en etnische zuivering van Gaza komt Netanyahu goed uit.
Later op de dag citeerde de NOS Secretaris-Generaal van de VN António Guterres in hun kop: VN-chef Guterres: Trumps plan voor Gaza komt neer op etnische zuivering. Ook veel andere kranten besteedden aandacht aan die kwalificatie in liveblogs of analyses, maar anders dan bij Trouw werd het steeds als een mening van ‘critici’ gepresenteerd en niet als een feit. Weer even later kopte de NOS: Trump zoekt met Gazaplan grenzen op: ‘Dit is roofdierkapitalisme’. Met zo’n kop zegt de NOS dus ook: er is nog geen grens overschreden.
Politieke correctheid
Wat drijft nieuwsmedia en journalisten toch om zelfs een eufemistische term als ‘etnische zuivering’ uit de weg te gaan? Waarom de plannen niet gewoon noemen wat ze zijn? Al Jazeera kon het, Trouw kan het, maar andere nieuwsmedia schuwen dit soort bewoordingen. Waarom? Er lijkt een nieuwe vorm van politieke correctheid in het Nederlandse medialandschap waarin journalisten alles wat Palestijnen wordt aangedaan niet durven te benoemen met de daarvoor zorgvuldig ontwikkelde termen of eufemismen. Daarbij worden vooral de redeneringen en bewoordingen van de machthebbers uitgelegd en overgenomen, maar durft de journalist niet zelf na te denken of een oordeel te vellen of te benoemen wat er daadwerkelijk wordt voorgesteld. Op die manier dienen journalisten en nieuwsmedia niet meer als een controlerende macht, maar vooral als een megafoon en dus een versterker van de heersende macht.
Er lijkt een nieuwe vorm van politieke correctheid in het Nederlandse medialandschap waarin journalisten alles wat Palestijnen wordt aangedaan niet durven te benoemen met de daarvoor zorgvuldig ontwikkelde termen of eufemismen.
Tot op heden hebben maar twee Nederlandse kranten – Trouw en NRC – in een redactioneel stuk in zeer voorzichtige bewoordigingen verklaard dat Palestijnen slachtoffer zijn van genocide. Journalisten kunnen levens redden door wereldkundig te maken wat er gaande is in delen van de wereld waar massaal mensen worden vermoord, en door de juiste bewoordingen gebruiken voor alles wat daar wordt gedaan. Zo kan externe druk worden opgebouwd om de situatie te veranderen.
Gezichtsverlies
De afgelopen vijftien maanden zijn we getuige geweest van een genocide, en zo zal het leed in Gaza ook de geschiedenis ingaan. De afgelopen vijftien maanden hadden journalisten en redacties de kans om dat zo te noemen en hebben velen dat nagelaten of zelfs het tegendeel beweerd. Door juist de zittende macht, de daders, aan het woord te laten en daarmee begrip te kweken voor haar opvattingen, redeneringen en grieven, hebben mediamakers de effectieve opbouw van externe druk eerder voorkomen dan bevorderd. Op die manier kunnen journalisten ook bijdragen massamoord, etnische zuiveringen en genocide.
Nu hebben ze een toepasselijk eufemisme voorhanden om Trumps plannen te karakteriseren, maar verzaken ze opnieuw. In hun boek Euphemism and Dysphemism stellen wetenschappers Keith Allan en Kate Burridge dat eufemismen vaak worden gebruikt om gezichtsverlies te voorkomen: hetzij om zelf geen gezichtsverlies te leiden, hetzij om geen aanstoot te geven aan het publiek of derde partijen. Maar de voorgestelde gruweldaden eufemistisch benoemen blijkt voor gevestigde media al te veel gevraagd . Komt dat niet gewoon neer op partij kiezen? Want hoe groot zal hun gezichtsverlies zijn nu ze zelfs de term ‘etnische zuivering’ uit de weg zijn gegaan terwijl dat precies is wat Palestijnen wordt aangedaan?
Jouke Huijzer is redacteur van Jacobin Nederland
