Bosbranden, overstromingen, aardverschuivingen, modderstromen, hittegolven. Van Canada tot Korea en van Hawaii tot Rhodos: klimaatverandering werd deze zomer flink op de (wereld)kaart gezet. En ja, zoals ‘de wetenschap’ voorspelt, wordt het de komende jaren alleen maar extremer, tenzij er nu drastisch wordt ingegrepen.
Met dat doel engageer ik me al een jaar of acht. In 2015 organiseerde ik in Duitsland met heel veel andere mensen en organisaties de eerste Ende Gelände, een massale actie van burgerlijke ongehoorzaamheid tegen de bruinkoolindustrie. We bezetten met duizenden mensen de grootste bron van CO² in Europa: de Garzweilermijn in het Rijnland, net over de grens bij Roermond. In Nederland kreeg Ende Gelände navolging met Code Rood: we bezetten onder andere de OBA kolenoverslag in de Amsterdamse haven en een complex van de Nederlandse Aardoliemaatschappij (NAM) in Groningen. Steeds meer mensen sloten zich aan, media pikten ons op en we boekten belangrijke politieke successen: het Hambachbos blijft en bruinkool wordt nu – weliswaar te langzaam – uitgefaseerd in Duitsland.
Toch ben ik ook kritisch; want hoewel we er meerdere keren in slaagden om een weekend lang het fossiele kapitaal een halt toe te roepen, bleven we steken in ‘actionisme’. Het bleef te veel een spectaculaire actie van ‘klimaathelden’; een duurzame bewegingsopbouw bleef uit. We slaagden er bijvoorbeeld niet in om de mijnwerkers aan onze kant te krijgen. Ja, tijdens een actie riepen we weleens door de megafoon dat we heus niet wilden dat ze brodeloos zouden eindigen en dat ze vast zonnepanelen in elkaar zouden kunnen gaan schroeven, maar veel verder dan een belerend moreel appel ging dat niet. Duidelijke materiële voorstellen, waardoor ze misschien wel onze kant zouden kiezen en niet die van hun werkgever, bleven uit. Ik schaam me nog als ik terugdenk aan die keer dat ik in al mijn naïviteit met een actieflyertje op een groepje kompels afstapte en met bedrukt gezicht zei: ‘wij vinden het ook heel erg dat jullie uitgebuit worden.’ Natuurlijk lachten ze me uit, terwijl ze mijn flyer aan flarden scheurden.
Een echte Green New Deal voor de 99% maakt het OV gratis, bouwt op grote schaal duurzame sociale woningbouw, voorziet elk huishouden van duurzame energie (gratis tot een bepaald maximum), voert een 20-urige werkweek in en maakt groente, fruit en peulvruchten basisvoedsel waar geen btw op wordt geheven.
De afgelopen jaren zijn steeds meer mensen actief geworden in de klimaatbeweging. Scholieren staakten op vrijdag, in navolging van Greta Thunberg. In Nederland heeft Extinction Rebellion het stokje overgenomen van Code Rood. Verder heb je in Europa groepen als Just Stop Oil en Die Letzte Generation die soep over schilderijen gooien of zich vastlijmen op straat. Al deze activisten benadrukken keer op keer dat de klimaat- en ecologische crises systemische problemen zijn. Niemand verkeert nog in de illusie dat ze door zelf de juiste duurzame keuzes te maken het probleem wel eventjes kunnen fiksen. Als schuldige wordt nu het grootkapitaal aangewezen, dat niet alleen ons, maar ook de aarde uitbuit en daarmee de grondvoorwaarde voor ons bestaan bedreigt.
Dat is een goede ontwikkeling, maar toch zie ik de nieuwe garde dezelfde strategische fouten maken als wij destijds. Er ligt te veel nadruk op ‘acties’ en echte tegenmacht blijft uit. In plaats van het eigen consumptiegedrag staat nu het ‘bewustzijn van het probleem’ centraal. Hiermee blijven we echter steken in een vertoog van schuld en verantwoordelijkheid en reikt de politieke boodschap niet veel verder dan een moreel appel, een beroep op het gezond verstand of een oproep om aan de zoveelste spektakelactie mee te doen. Politici en kapitalisten wordt toegeroepen dat er ‘geen banen zijn op een dode planeet.’ Of zoals we op de rode loper van het boekenbal konden lezen, ook geen literatuur. Dat klopt, Mozart zal ook wel definitief verleden tijd zijn. Om van chocola nog maar te zwijgen. Maar als beweging moeten we – willen we echt dat mensen zich bij ons aansluiten en we een daadkrachtig machtsblok kunnen vormen – een boodschap hebben die meer te bieden heeft dan het overleven van een noodtoestand. Als we dan toch willen dat de planeet blijft leven, moet er iets zijn waarvoor we willen leven en waar we nu voor willen strijden.
Ik snap best dat mensen schrikken van het alarmisme van klimaatactivisten, en ben dan ook niet verbaasd dat mensen vatbaar zijn voor complottheorieën over klimaatlockdowns en meelwormenkoekjes. Erg jammer is dat wel. We mogen terecht stellen dat de situatie grimmig is, maar dat onderstreept enkel de noodzaak van een horizon. Een beter klimaat zou juist hand in hand moeten gaan met het goede leven. Een echte Green New Deal voor de 99% maakt het OV gratis, bouwt op grote schaal duurzame sociale woningbouw, voorziet elk huishouden van duurzame energie (gratis tot een bepaald maximum), voert een 20-urige werkweek in en maakt groente, fruit en peulvruchten basisvoedsel waar geen btw op wordt geheven, om maar wat te noemen.
Door de focus op schuld en verantwoordelijkheid gaan we voorbij aan de macht die we zelf kunnen uitoefenen. Nee, dan heb ik het dus niet over de macht van de consument en ook niet die van de nobele activist die de problematiek aankaart, maar de macht die wij als werkende klasse dag in dag uit hebben in het productieproces. In de negentiende eeuw zaten de werkers ook niet tegen elkaar op te scheppen hoe bewust ze zich wel niet waren van het probleem van hun uitbuiting. Dat wij nu vakantiedagen kunnen opnemen, weekend hebben en huurrecht, danken we aan al die werkers die zeiden: nee, onder deze voorwaarden werk ik niet, bekijk het maar! En daar vervolgens ook naar handelden.
Deze tijd vraagt om andere eisen, maar wat toen gold, geldt nog steeds: wij zijn zelf de belangrijkste schakel in het productieproces. Als uw machtige arm dat wil staat gansch het raderwerk opnieuw stil. Een zaterdag op een provinciale weg naast het Malieveld zitten wachten tot het waterkanon je wegspuit, is niet de effectiefste manier om het allesverzengende kapitalistische productieproces te stoppen: doordeweeks collectief weigeren je werk te doen is dat wel. Het mooie en wrange is dat er geen problemen bestaan waar zoveel onderzoek naar is gedaan, waar zoveel wetenschappelijke consensus over bestaat en waar zoveel innovaties en beleidsingrijpen voor zijn bedacht als het klimaatprobleem en de ecologische crisis. De oplossingen zijn er, we moeten ze alleen nog afdwingen.
Tina Hoenderdos is redacteur van Jacobin Nederland.
