Museumbordjes blinken vaak uit in kromme, quasidiepzinnige zinnen. Denk aan werken die ‘een dialoog met de ruimte aangaan.’ De bijschriften bij Tina Modotti – Artist and Activist in Foam vormen hierop geen uitzondering. Het eerste grote, witte informatiebord bij de ingang begint bijvoorbeeld al met: ‘Tina Modotti nam deel aan meerdere cruciale ontwikkelingen in de eerste helft van de twintigste eeuw.’ Iets verderop lezen we nog zoiets diepgravends: ‘Geconfronteerd met het vraagstuk van visuele representatie, ontwikkelde Modotti een symbolische fotografische stijl.’ Ook is er een lang informatiebord met belangrijke jaartallen in Modotti’s leven waarvan de bijschriften wel erg letterlijk uit het Engels lijken vertaald.
De rommelige, lelijk geschreven bordjes bij de entree zetten de toon voor de rest van de expositie, die wel iets weg heeft van een kinderspreekbeurt. In het begin worden er een hoop feiten en namen genoemd, maar de context en een overkoepelend verhaal ontbreken. En dat terwijl Modotti’s leven en werk daar zoveel aanknopingspunten voor biedt.
Wie waren deze mensen?
Daar waar uitleg nou juist op z’n plaats zou zijn geweest, ontbreekt die. Zo zijn er in de tentoonstelling veel portretten te zien, bijvoorbeeld van Anita Brenner. Wie deze vrouw was (een joodse intellectueel van Mexicaanse komaf en sympathisant van de revolutie), wordt niet vermeld. Ook over het milieu waarin Modotti zich bevond, wordt weinig prijsgegeven. Er hangt dan wel een door Modotti gemaakte foto van Diego Rivera aan de muur, maar over de avant-gardistische, revolutionaire kunstenaarsscene in Mexico blijft het vooral stil – behalve dat die scene zich na de revolutie van 1910 zogezegd in ‘een periode van algemene culturele ontwaking en sociale verandering’ bevond. Maar hoe gaven ze die vorm? En hoe verhield Modotti zich tot deze beweging? Hoe was het om als vrouw kunstenaar en revolutionair te zijn in het Mexico van de jaren twintig?
Nu had de expositie geen zoetsappig verhaal hoeven zijn over de bijzondere vriendschap tussen Frida Kahlo en Modotti, maar bij een fotograaf wier werk zo vervlochten was met haar eigen zeer boeiende leven, is het een gemiste kans om haar levensloop te reduceren tot een warrig tijdlijnbord. Deze vrouw heeft Trotski persoonlijk gekend (of beter gezegd: hij haar)!
Techniek
Een kunstwerk ontstaat nooit in een vacuüm. Niet alleen politieke en sociale omstandigheden maken kunst interessant, maar – zeker bij fotografie – ook de materiële. In de expositie blijft ook deze minder controversiële invalshoek dan ‘het communisme’ onderbelicht. Modotti was een pionier van de fotografie. Over welke technische middelen beschikte zij in Mexico? Hoe duur waren deze? In de jaren twintig bestonden er bijvoorbeeld nog geen filmrolletjes met negatieven die meerdere keren afgedrukt konden worden. Als fotograaf maak je dan andere keuzes. Hier gaat de expositie nauwelijks op in.
Wel wordt Modotti’s Amerikaanse geliefde en leraar, de invloedrijke fotograaf Edward Weston, vermeld, al is het enkel als biografisch feitje. Je zou natuurlijk willen weten welke artistieke invloed hij (of zijn echtgenote Margarethe Mather) op Modotti had. Iets dat je in een tentoonstelling mooi kunt visualiseren, maar ook dit ontbreekt grotendeels.
Modotti maakte veel foto’s van werkende mensen, en dan vooral van hun handen. Ook fotografeerde zij veel inheemse vrouwen. Deden meer fotografen dit in het Mexico van die tijd, of was Modotti hier uniek in? Op een informatiebord staat dat Modotti zichzelf geen kunstenaar wilde noemen, maar fotograaf, wat beter paste bij haar proletarische idealen. Interessant. Alleen wordt niet uitgediept hoe dit bijvoorbeeld doorwerkt in haar werk.
Het einde
Modotti stierf onder verdachte omstandigheden. Op haar 45ste kreeg ze een hartaanval, maar of die een natuurlijke oorzaak had, wordt betwist. Ze had vanwege het Stalinisme uit de communistische partij willen treden. En erger, Diego Rivera beweerde dat haar partner Vittorio Vidali niet alleen Modotti’s voormalige geliefde Julio Antonio Mella had laten vermoorden, maar ook als Stalinistisch agent de moord op Trotski had beraamd. Modotti zou hiervan geweten hebben en moest daarom het veld ruimen.
In een vitrine in een hoekje van de tentoonstelling is een tijdschrift te zien met een grafkist met veel bloemen. Verhip, dacht ik toen ik het beter bekeek. Het is haar eigen kist. In het Spaans staat uitgelegd dat het de begrafenis van Modotti is. Een Nederlandse vertaling ontbreekt. De klakkeloze manier waarop haar dood in beeld wordt gebracht grenst aan respectloosheid, maar het onderstreept vooral de slordigheid van de expositie.
Was er dan niets goed aan deze tentoonstelling? Jawel, dat er zoveel foto’s van Modotti in één ruimte te zien zijn is al bijzonder genoeg en een bezoek waard. Ware kunst behoeft geen uitleg en Modotti’s beelden spreken voor zich, maar het is erg jammer dat het zo klungelig is samengebracht.
De tentoonstelling Tina Modotti Artist and Activist is nog tot 31 januari te zien in FOAM.
Tina Hoenderdos is redacteur van Jacobin Nederland.
