Wie of wat is ‘Stop de Oorlog Amsterdam’?
Vrijwel meteen na de Russische inval in Oekraïne kwamen verschillende Amsterdamse groepen en linkse partijen bij elkaar om te kijken wat we konden doen. Het was een emotionele tijd en iedereen was op zoek naar antwoorden. We werden het in elk geval eens over drie leuzen: ‘Stop de oorlog’, ‘Russische troepen weg uit Oekraïne’ en ‘Europa kernwapenvrij’. Daar kun je natuurlijk nog heel lang over discussiëren. Bijvoorbeeld over de vraag: Russische troepen weg uit heel Oekraïne of terug naar de situatie van vóór 2022? En: waarom alleen Europa kernwapenvrij? Maar als er een oorlog uitbreekt kun je niet maanden wachten tot je het achter de komma eens bent, dan moet je iets doen.
We demonstreren voor het Russisch Handelsagentschap, want dat is de meest officiële vertegenwoordiging van Rusland in Amsterdam, dus een logische locatie. In de eerste week van de oorlog stonden we trouwens met milieu- en vredesactivisten ook op het Museumplein, voor een demonstratie georganiseerd door Extinction Rebellion, bij het kantoor van Gazprom. Maar dat werd al na twee weken gesloten.
Waarom gaan jullie de straat op?
Wat kun je anders? Oorlog is vreselijk. En als je het aan onze generaals en rechtse regeringen overlaat om het op te lossen wordt het alleen maar erger. Het protest op het Museumplein is in de loop van het jaar een ontmoetingsplek geworden voor mensen die zich op verschillende manieren met de oorlog bezighouden. Er hebben mensen gesproken die vluchtelingen opvangen en vakbondsmensen die zich zorgen maken over de energiearmoede. Er hebben mensen gepraat over Ter Apel en hoe het kan dat Oekraïense vluchtelingen wel goed worden opgevangen (alle vluchtelingen moeten worden opgevangen zoals we de Oekraïners opvangen!). Er hebben mensen over de stagnerende mondiale voedselmarkt gesproken. En over het feit dat in Afrika en Azië heel anders naar deze oorlog wordt gekeken. Er kwamen Oekraïners, Russen en Wit-Russen aan het woord. En natuurlijk heb ik zelf gesproken, over de enorme winsten die de wapenindustrie nu maakt, en over de onwil van westerse regeringen om aan andere dan militaire oplossingen te werken
Er is ruimte voor veel verhalen, zo lang je de drie leuzen maar onderschrijft. Dus mensen die vinden dat Poetin Oekraïne aan het bevrijden is, zijn absoluut niet welkom. Maar mensen die vinden dat de NAVO maar eens flink moet herbewapenen ook niet — op z’n minst moeten de kernwapens weg.
Mensen die vinden dat Poetin Oekraïne aan het bevrijden is, zijn absoluut niet welkom. Maar mensen die vinden dat de NAVO maar eens flink moet herbewapenen ook niet —
op z’n minst moeten de kernwapens weg.
Heel bijzonder aan de protesten bij het Museumplein is de deelname van veel artiesten, dichters en muzikanten. Je moet politiek met je verstand begrijpen en analyseren. Maar het gaat natuurlijk om emotionele dingen, we zijn mensen en geen computers, we doen dit uit liefde voor alles wat leeft, al klinkt dat misschien hoogdravend. Iemand die een gedicht voordraagt geeft je de moed om door te gaan, en de woorden om je gevoel te delen.
Als kritiek op de roep om vredesonderhandelingen hoor je vaak dat Poetin krijgt wat hij wil als de oorlog nu zou stoppen. Hoe zien jullie dit?
Voordat de echte vredesonderhandelingen kunnen beginnen, moet er eerst onderhandeld worden over hoe die plaats gaan vinden. Wie moeten er aan tafel zitten, waarover moeten de onderhandelingen gaan? Er zijn in diplomatieke kringen al veel opties genoemd, bijvoorbeeld voor het instellen van gedemilitariseerde zones, of een rol voor de VN. Maar daar horen we niet veel over, in de media lees je vooral het commentaar van militairen en militair-deskundigen over de effectiviteit van wapens en de situatie op het slagveld. Waar zijn de diplomaten? Waar zijn de historici, de antropologen, de conflictdeskundigen? Alles wordt vanuit een militaire bril bekeken. Inzet van diplomatie betekent niet automatisch het uitleveren van Oekraïne aan het Kremlin. Dat soort dingen zeggen is een manier om voorstellen voor onderhandelen van tafel te vegen.
In de media lees je vooral het commentaar van militairen en militair-deskundigen over de effectiviteit van wapens en de situatie op het slagveld. Waar zijn de diplomaten Waar zijn de historici, de antropologen, de conflictdeskundigen?
Het is niet alleen Oekraïne dat bepaalt wanneer er onderhandelingen komen. Het Westen bepaalt welke wapens Oekraïne wel of niet krijgt en de Oekraïense generaals krijgen lang niet alles waar ze om vragen. Het Westen levert ook de inlichtingen en geld. Natuurlijk heeft het Westen ook invloed op wanneer er onderhandeld wordt. Afgelopen weekend stelden de heren eindbazen op de veiligheidsconferentie in München dat het nog geen geschikt moment is om te onderhandelen. Ik stel voor dat die heren dan maar zelf in de loopgraven gaan liggen.
Onderhandelen betekent ook niet: Poetin geloven op z’n blauwe ogen. Het is helemaal niet gek om de Chinezen een rol te laten spelen om Moskou onder druk te zetten. Maar dan moeten de VS zich anders gaan opstellen tegenover China, en ook niet doen alsof de Oekraïners alvast het conflict rond Taiwan moeten uitvechten. Alsof ze al niet genoeg hebben aan hun eigen ellende. Anders dan Europa (en Afrika en Azië) hebben de VS echter betrekkelijk weinig last van deze oorlog. En uiteindelijk is China ook de hoofdvijand van de VS. China is een economische bedreiging. Deze oorlog is een manier voor de VS om te laten zien dat de wapens van de NAVO nog altijd superieur zijn. Voor de Oekraïners draait deze oorlog om Oekraïne. Ze vechten voor hun leven. Maar voor de VS gaat deze oorlog om veel meer.
Je noemde eerder dat men in Afrika en Azië heel anders naar deze oorlog kijkt dan in West-Europa. Kun je dat uitleggen?
De militaire invallen in Irak en Libië, die grote delen van het Midden-Oosten en Afrika hebben gedestabiliseerd, liggen nog maar kort achter ons. In Afrika en Azië horen mensen nu NAVO-landen ineens over ‘schending van soevereiniteit’ praten. Denk je dat zij die ethische en volkenrechtelijke argumenten erg serieus nemen? Het slopen van democratische regeringen in Latijns-Amerika, het steunen van wrede dictators, het leveren van wapens aan elke oorlogvoerder die westerse belangen verdedigt: NAVO-landen hebben in de rest van de wereld niet zo’n beste reputatie. En in Afrika en Azië kijken mensen ook anders naar Rusland. Veel voormalige koloniën zien Rusland als het land dat hen heeft geholpen de overheersers eruit te gooien. Niet dat ze de inval in Oekraïne steunen. Maar ze geloven niet zo in het nobele Westen dat geheel belangeloos opkomt voor vrijheid en mensenrechten.
Het verheerlijken van nationalisme, militarisme en stoere mannelijkheid is deel van het probleem en staat een oplossing in de weg.
Toen de Franse acteur Omar Sy, bekend van zijn rol in de film Intouchables, in Le Parisien zei dat hij de oorlog in Oekraïne net zo erg vond als de oorlogen op het Afrikaanse continent, viel rechts Frankrijk over hem heen. Maar hij drukte alleen maar uit wat veel Fransen met Afrikaanse roots voelen.
Wat zouden jullie willen zeggen tegen mensen die menen dat Rusland het bestaan van een vrij Oekraïne nooit zal accepteren?
Wat wil je dan, Rusland van de wereld bombarderen? Er is een groep Oekraïense kunstenaars die oproept tot het ‘cancellen’ van de Russische cultuur. Achmatova, Tolstoj, Paustovski: allemaal zouden ze verantwoordelijk zijn voor Poetins tanks. Ik denk dat veel Oekraïners dit ook onzin vinden, al kan ik me goed voorstellen dat ze even niks van Russische cultuur willen weten. Er zijn Oekraïners die alle inwoners van Rusland verantwoordelijk houden voor de daden van hun meedogenloze leiders en menen dat er een ‘autoritair Russische volksziel’ bestaat. Hoe zit het dan met die mannen uit de arme regio’s, de kansarme etnische minderheden die een groot deel uitmaken van het kanonnenvoer van Poetin? Hebben zij een Russische volksziel?
En hoe zit het met Russen die in Oekraïne zijn geboren, met Oekraïners die in Rusland zijn geboren, met mensen met een Russische en een Oekraïense ouder? Dat soort rechtse praat over ‘volk’ is racistisch. Er zijn linkse, vredelievende Oekraïners met wie ik me verwant voel, en rechtse, militaristische en patriarchale Oekraïners van wie ik griezel. Maar geen van allen gun ik een oorlog, allemaal hebben ze het recht om in vrede te leven. Het verheerlijken van nationalisme, militarisme en stoere mannelijkheid is deel van het probleem en staat een oplossing in de weg.
Wendela de Vries doet onderzoek naar wapenhandel, wapenindustrie en klimaatmilitarisering voor Stop Wapenhandel.
Hannah van Binsbergen is hoofdredacteur van Jacobin Nederland.
