In de Coenhaven worden al een eeuw chemicaliën voor de landbouw vervaardigd. Sommige van de fabrieksgebouwen stammen nog uit de tijd van de Superfosfaatfabriek, die in 1907 zijn deuren opende. De fabriek maakt nu deel uit van ICL (voorheen Israël Chemicals Ltd), voormalig staatsbedrijf en één van de grootste bedrijven van Israël, dat wereldwijd mineralen mijnt en verwerkt tot chemicaliën voor landbouw, voedsel- en maakindustrie. ICL is bijvoorbeeld ook een van de drie bedrijven wereldwijd die fosfor levert voor de productie van fosforbommen, die momenteel op illegale wijze in Gaza worden ingezet door het Israëlische leger. De Nederlandse regering won in 2015 de strijd met andere EU-landen om het Europese hoofdkantoor van ICL door hun een zeer lucratieve deal met de belastingdienst aan te bieden. Het kantoor in Amsterdam Nieuw-West is door Mark Rutte zelf geopend.
In de hete machine
De fabriek in Amsterdam produceert fosfaat voor de landbouw. De fabriek heeft een hoge organisatiegraad: relatief veel werkers zijn lid van een vakbond. Er wordt volcontinu gewerkt: de fabriek draait 24 uur per dag, zeven dagen per week. De circa 1000 werknemers werken er met vijfploegendiensten, wat betekent dat ze twee ochtenddiensten, twee middagdiensten, en twee nachtdiensten werken. Zo’n rooster kan schadelijke effecten hebben op de gezondheid, hebben recente onderzoeken uitgewezen. Het werk in de fabriek is daarnaast ook fysiek zwaar, vooral als er een storing is. Jan werkt als procesoperator in de fabriek en is actief lid van de FNV. Hij vertelt dat die storingen de laatste tijd heel veel voorkomen. ‘Er is verzaakt in het onderhoud van de fabriek, dat merken we aan alles. Er gaan links en rechts dingen stuk, en dat kost ons een hoop energie. Er zijn nu in de afgelopen anderhalve maand vier storingen geweest aan de machines. We moeten dan in zo’n hete machine kruipen om die handmatig leeg te scheppen. Dat is fysiek enorm pittig, en het gebeurt nu veel te vaak.’
‘De investeringen die ze nu doen, hebben alleen maar te maken met het milieu, en niet met onze veiligheid.’
De enige manier waarop Jan dit goed ziet komen, is als het bedrijf investeert in vernieuwing. Die plannen lagen er: de fabriek zou verhuizen naar de Westhaven. De vakbonden waren blij met het plan, omdat het de veiligere, modernere werkomstandigheden zou opleveren die de werkers nodig hadden, en ook de stad was blij: door de verhuizing had een groot woningbouwproject in de nabijgelegen Minervahaven gerealiseerd kunnen worden. Begin dit jaar besloot de directie echter dat het plan te veel zou kosten, waardoor ICL tot 2040 (wanneer de erfpacht afloopt) in de Coenhaven zal blijven. Door de invloed van de fabriek op de luchtkwaliteit, kan het nieuwbouwproject Haven-Stad, dat 40.000 tot 70.000 woningen had moeten opleveren, niet doorgaan. Voor vernieuwing van de bestaande fabriek zijn er ook nog geen concrete toezeggingen gedaan. Jan: ‘Wij willen op papier hebben dat ze beter gaan investeren. De investeringen die ze nu doen, hebben alleen maar te maken met het milieu, en niet met onze veiligheid.’
Ook omwonenden zijn niet blij met het afblazen van de verhuizing. Met name in Tuindorp Oostzaan (aan de overzijde van het IJ) klaagt men over de stank en lawaai afkomstig van ICL. Een bewonersavond in Het Zonnehuis in Amsterdam-Noord, waar de directie in gesprek zou gaan met de bewoners over de overlast, werd door die eerste afgeblazen vanwege ‘dreiging van pro-Palestina demonstraties.’ Bij de gemeente of het stadsdeel was over plannen voor demonstraties niets bekend.
Loonstrijd
In maart had een nieuwe cao moeten ingaan, maar de onderhandelingen liepen uit op een bod van 4,5% loonsverhoging, en geen afspraken over verbetering van de werkomstandigheden. FNV en CNV, die beiden werkers in de fabriek vertegenwoordigen, gingen over op stiptheidsacties. Dit betekent dat de werkers volgens de letter van de werkinstructies werken, en niet meer doen, waardoor de productie significant daalt. Toen deze acties niet tot de gewenste gevolgen leidden, legden de werkers op 18 juni 24 uur het werk neer. Op 27 en 28 juni werd er 48 uur lang gestaakt. Op vrijdagmorgen verschenen de stakers aan de poort voor een manifestatie. De bonden eisen: een loonsverhoging van 5,5% en 100 euro per maand. Ook moeten de salarissen voortaan meestijgen met de prijzen van de boodschappen, een maatregel die bekendstaat als automatische prijscompensatie. De algemene werkgeversvereniging is (zoals wellicht te verwachten) sceptisch over deze eis; zij beweert dat het opnemen van zo’n loonindexering in de cao zal leiden tot een zogenaamde ‘loonprijsspiraal’. Toen een vergelijkbare maatregel ingevoerd werd in de jaren zeventig, steeg de inflatie erg snel, waardoor sommige zeggen dat dit een onontkoombaar neveneffect is van inflatiecompensatie. Andere economen zeggen echter dat dit lag aan de specifieke economische omstandigheden in die jaren, en niet van toepassing is op de economie van vandaag de dag.
‘Je kunt niet tot je 67ste nachtdiensten blijven draaien.’
Naast de loonstrijd speelt de toekomst van de werkers een rol. Omdat veel van het werk in de fabriek fysiek zwaar is, willen de bonden dat werkers de mogelijkheid krijgen om minder te gaan werken, of om te stoppen met werken. ‘Je kunt niet tot je 67ste nachtdiensten blijven draaien,’ vertelt Jan. De stakers willen dat er mogelijkheden zijn voor oudere collega’s om met een ander rooster te werken. ‘Nu moeten we het zelf oplossen als een collega geen nachtdiensten kan doen, en dan zijn we al snel met te weinig mensen aan het werk.’ In 2023 waren er ook al acties bij ICL. De stakers slaagden er destijds in om een loonsverhoging van 8% af te dwingen.
In totaal is er drie volle dagen gestaakt. Na de staking van eind juni zijn de onderhandelingen hervat, en afgelopen donderdag hebben de vakbondsleden ingestemd met de nieuwe cao. Op de drie belangrijke punten is er winst behaald: de werknemers krijgen in de nieuwe cao zelf inspraak op onderhoud en reparaties aan de fabriek, er komt een loonsverhoging van 6% en er zijn twee regelingen afgesproken voor oudere werknemers, de Regeling vervroegd uittreden, en een regeling waarbij oudere werknemers minder kunnen gaan werken. Van die laatste moeten de details nog uitgewerkt worden. Thomas Dolman van de FNV: ‘De loonsverhoging is wel een gemengd succes. De werkgever heeft ingestemd met 6%, maar het gaat wel in twee stappen, en de looptijd van deze cao is iets langer, zodat de totale loonsverhoging weer iets lager uitvalt. Je ziet dat werkers met een staking het krachtenveld naar zich toe kunnen trekken, maar uiteindelijk blijven de krachten zoals ze zijn. Het blijft toch altijd een compromis als je tegen een groot bedrijf actie voert. Maar dit zijn mooie successen, die de werkers zonder strijd niet zouden winnen.’
De naam ‘Jan’ is op verzoek van de geïnterviewde gefingeerd. De echte identiteit is bij de redactie bekend.
Hannah van Binsbergen is hoofdredacteur van Jacobin Nederland.
