Hallo K en N, jullie zitten bij Jina Collective. Wie zijn jullie, en wat doen jullie?
N: Het collectief is ontstaan uit de ‘Vrouw, leven, vrijheid’-revolutie in Iran. Het is een groep van twaalf of dertien vaste leden die opereren vanuit Nederland. We zijn met het organiseren van demonstraties begonnen in september (toen, na de moord op Mahsa ‘Jina’ Amini, de revolutie begon, red.) Toen de dagelijkse praktijk van de protesten in de Islamitische Republiek veranderde, begonnen we het ook over de voortzetting van onze activiteiten als links feministisch collectief te hebben, waarbij we zo dicht mogelijk bij de gebeurtenissen in de Islamitische Republiek wilden te blijven. Onze eerste doelstellingen waren het versterken van de stemmen ter plaatse, en informatie over – en perspectieven op – feminisme en links in Iran te creëren en verspreiden.
Wat bedoel je met ‘de veranderingen in de dagelijkse praktijk van de protesten’?
K: Na de moord op Jina ging het vooral om massaal protest: grote massa’s mensen mobiliseren op een specifieke locatie, begrafenissen transformeren tot bijeenkomsten waar samen gezongen werd en hijabs in brand gestoken werden. Dat veranderde langzaam, misschien doordat de beweging groter werd en er meer gewelddadige reactie vanuit de regering kwam. Het protest raakte daarop meer verspreid, de nadruk verschoof naar burgerlijke ongehoorzaamheid. Stel je bijvoorbeeld voor dat je gaat winkelen. Er is niets georganiseerd, je hoeft niet naar een bepaalde plek te komen, je doet gewoon je ding – maar zonder de verplichte hijab. Of als er andere onrechtvaardige of domme regels zijn op je werk of universiteit, gehoorzaam je daar gewoon niet aan. Het verzet is nu onderdeel geworden van het dagelijks leven, in plaats van een groot historisch moment.
Wat is de rol van stakingen in de ‘Vrouw, leven, vrijheid’-revolutie?
N: Het is belangrijk om niet te generaliseren. Er zijn veel arbeidersorganisaties die stakingen hebben georganiseerd en je kunt niet zeggen dat al die arbeiders om dezelfde redenen staken, en dat hun prioriteit is dat het regime valt. Maar vanaf het begin, toen Jina werd vermoord, hebben meerdere arbeidersgemeenschappen expliciet hun solidariteit betuigd met de demonstrerende vrouwen. Oliearbeiders met een tijdelijk contract hebben bijvoorbeeld naar aanleiding van de moord op Jina stakingen georganiseerd in de olie-industrie. Later deden ook werknemers in andere energiesectoren en buschauffeurs mee. Aan het begin van de revolutie waren er ook stakingen in de bazaars: winkeliers staakten, specifiek om hun haat jegens de Islamitische Republiek te uiten.
De arbeidersklasse beseft heel goed dat zij nooit enige vorm van economische stabiliteit zal bereiken tenzij het regime valt.
Stakingen van deze schalen met een expliciet revolutionaire toon waren van historisch betekenis. Maar het is ook belangrijk om te erkennen dat de stakende arbeiders specifieke economische eisen formuleren. Als je naar de communiqués van de stakers kijkt, zie je duidelijk de verstrengeling van economische doelen en haat naar het regime, waaruit dan ook blijkt dat de arbeidersklasse heel goed beseft dat zij nooit enige vorm van economische stabiliteit zal bereiken tenzij het regime valt.
K: Naast de stakingen van werkers zijn er ook ‘stakingen’ van andere groepen. Studenten gaan bijvoorbeeld voor het universiteitsgebouw zitten in plaats van in de collegebanken. Of, ander voorbeeld: er was een filmfestival ter ere van de Islamitische Republiek waarbij minstens 90% van de filmmakers, acteurs en producers die met het evenement te maken hadden, niet kwam opdagen. Atleten doen niet mee aan wedstrijden, noem maar op: iedereen probeert binnen zijn eigen vak iets te zeggen.
Drie jaar geleden was er de ‘Bloedige November’-staking, die zich oorspronkelijk op economische zaken richtte. Ze vond haar oorsprong in de arbeidersklasse en bleef daar geconcentreerd. Maar de huidige stakingen zijn verspreid over meerdere klassen en segmenten van de economie: wie je ook bent, je moet beslissen waar je staat. Of je nu acteur bent, student of arbeider, je moet je hijab afnemen, dat staatsfilmfestival boycotten, je moet laten zien dat je het volk steunt.
De Islamitische Republiek heeft de economie geprivatiseerd door kapitaal naar semionafhankelijke entiteiten te sluizen, die in feite eigendom zijn van dezelfde mannen die ook machtsposities in de staat en het leger bekleden.
N: Van Bloedige November herinner ik me dat veel mensen uit de klasse waar ik vandaan kom, de hogere middenklasse, afstand namen van de stakingen. Men deed er soms zelfs neerbuigend over, ze gedroegen zich alsof het ze niet aanging: de stakingen werden gezien als iets van de arbeidersklasse. Dat de stakingen nu veel breder verspreid zijn, is interessant. Het zijn arbeiders die weigeren te werken, maar ook studenten die weigeren naar college te gaan, het zijn al die mensen die weigeren deel te nemen aan de systemen die de Islamitische Republiek belichamen. Dat was bij Bloedige November niet zo. De nieuwe stakingen hebben een duidelijkere revolutionaire betekenis.
Je zei eerder dat de economische situatie van de arbeidersklasse niet kan verbeteren zolang het regime aan de macht is. Kun je dat toelichten?
N: (lacht) Ik lach omdat ik niet eens weet waar ik moet beginnen, het is gewoon zo verneukt allemaal. Ja, ik denk dat de Islamitische Republiek een eigenzinnige manier heeft gevonden om neoliberalisering en privatisering te gebruiken om de arbeidersklasse in armoede te storten, en die armoede vervolgens te gebruiken als instrument om invloed op hen uit te oefenen, om het simpel te zeggen. Dezelfde strategie hanteert de Islamitische Republiek om meer controle over gemeenschappen zoals de Beloetsjen en de Koerden te krijgen. De Islamitische Republiek heeft de economie geprivatiseerd door kapitaal naar semionafhankelijke entiteiten te sluizen, die in feite eigendom zijn van dezelfde mannen die ook machtsposities in de staat en het leger bekleden. Werkers in de olie-industrie weten dit. Iedereen in Iran weet dit. Het gebeurt ook in het openbaar vervoer en het onderwijs, niet alleen in de energiesector. In het hogere middenklassemilieu investeren veel mensen hun kapitaal op manieren die het privatiseringsbeleid van de regering bevorderen; het beleid dat de werkende klasse steeds armer maakt. Deze mensen zullen wel zeggen dat ze tegen de staat zijn, maar de manier waarop ze hun kapitaal inzetten werkt onderdrukking in de hand.
Door secularisatie zouden we pas kunnen beginnen te zien wie we eigenlijk zijn, hoe divers we eigenlijk zijn. We zijn verdomde verschillend!
K: De Islamitische Republiek is een totaal corrupt systeem vol wanbeheer. Iedereen die een machtspositie bekleedt, zit daar alleen maar vanwege zijn relaties, om het simpel te zeggen. Om enige kans te maken op zo’n positie moet je iemands neef zijn, én superreligieus en corrupt, en je moet zwijgen over alle misstanden die je ziet. De internationale betrekkingen zijn ook een ramp, want vanwege de vele sancties tegen Iran sluit de regering contracten met China over olie en gas, de belangrijkste exportproducten van het land. Er zijn verschillende soorten oliemaatschappijen gevestigd in Iran die langlopende contracten hebben. Als die Chinese bedrijven zich niet aan de milieu- en veiligheidsvoorschriften in die contracten houden, heeft de Islamitische Republiek geen enkele manier om te eisen dat ze deze verplichtingen nakomen. Daar wordt flink misbruik van gemaakt.
Is er een soort politieke of ideologische eenheid te ontwaren in de ‘Vrouw, leven, vrijheid’-revolutie?
K: De eis die alle groepen die tegen de staat ageren, van socialisten tot monarchisten, gemeen hebben is secularisatie. De verstrengeling van politiek en religie maakt elke vorm van argumentatie onmogelijk, en als je er iets tegen wilt doen, heeft dat behoorlijk hardcore gevolgen. We zijn getraumatiseerd door de executies van politieke gevangenen. Het is misschien niet heel idealistisch, maar de eerste stap is gewoon om religie en politiek van elkaar te scheiden. Alleen dan kunnen we praten en samen iets opbouwen. Want je moet niet vergeten dat we geen partijen hebben. We hadden ze niet tijdens de monarchie en we hebben ze nu ook niet. Alleen in naam, ja, maar alles wat te veel afwijkt van de dominante partij wordt door repressie de marge in gedreven. Door secularisatie zouden we pas kunnen beginnen te zien wie we eigenlijk zijn, hoe divers we eigenlijk zijn. We zijn verdomde verschillend, die verschillen zijn niet gemakkelijk te overbruggen, maar we moeten samen onder één dak kunnen zijn. Dan kunnen we ruziemaken, en iets opbouwen; praten!
N: Als je de handvesten van organisaties in Beloetsjistan of Koerdistan leest, gaan die allemaal over de eis van directe vertegenwoordiging in de vorm van een raadsregering, waar ze zichzelf en hun eigen politieke partijen kunnen vertegenwoordigen. Er zijn trouwens ook mensen in de oppositie in en buiten Iran die de monarchie terug willen. Als dat gebeurt, lach ik me dood. Historisch gezien zou dat gestoord zijn.
Zijn er bewegingen of gebeurtenissen geweest die de weg geplaveid hebben voor de ‘Vrouw, leven, vrijheid’-revolutie?
K: Na de islamitische revolutie was er jarenlang weinig grootschalig protest in Iran. Dat veranderde in 2009 met de zogenaamde Groene Beweging. Het begon met een leider van de hervormingsgezinde partij, die zich uitsprak voor meer vrijheid en die vraagtekens zette bij corruptie. We maakten van die persoon een held, en volgden hem. De angst om te ver te gaan weerhield ons ervan om echt te zeggen wat we dachten, en echte eisen te stellen. Toen ik in de Groene Beweging zat, had ik het nooit over de verplichte hijabs. Het was al een enorme stap om überhaupt tegen de fundamentalisten in te gaan, een stap die we betaalden met executies, geweld en verkrachting in de gevangenissen, het was verschrikkelijk. Toen kwam tien jaar later Bloedige November, en nu met de ‘Vrouw, leven, vrijheid’-revolutie komt het allemaal tot ontploffing. We zeggen: fuck it, we willen alles. Geen compromissen.
Nu zien ze in dat de ongehoorzaamheid van vrouwen de Islamitische Republiek echt kan schaden, omdat het een soort achilleshiel van het regime is.
N: Ten tijde van de Groene Beweging was ik heel jong, maar ik herinner me van de gesprekken thuis en met vrienden dat niemand van ons het regime als geheel steunde. Tegelijkertijd voelde het alsof het niet mogelijk was om de hele zaak omver te werpen, dus koos je voor de minste van twee kwaden, en daar vocht je voor, en daarvoor werd je onderdrukt. Het is interessant hoe totaal anders de strategie tijdens de Groene Beweging was. Ik herinner me bijvoorbeeld dat ze tijdens een protest in Isfahan tegen alle deelnemers zeiden dat ze groene Korans moesten meenemen – groen was de kleur van de kandidaat die we steunden, die overigens niet werd verkozen – zodat de politie hen niet zou slaan, want dat mag niet als je de Koran vasthebt. Niemand zou zoiets nu nog doen. Nu trekken mensen hun shirts uit en verbranden ze hun hoofddoeken. De demonstranten hebben zich gerealiseerd dat het gereedschap van de meester het huis van de meester niet gaat afbreken. De revolutie is ook een feministische, denken wij als Jina Collective; het is verzet tegen een regime, maar ook tegen een economisch systeem dat onderdrukking mogelijk maakt en dat inherent patriarchaal is, en tegen samenlevingen die gevormd zijn door diep verankerde patriarchale normen. Als dit regime valt, gaat de feministische strijd door. Het is niet opgelost met het einde van de Islamitische Republiek, het probleem is groter en beslaat het hele gebied.
Wat moeten mensen weten over de 1402-staking, de grote staking die sinds 21 april in Iran aan de gang is?
N: Ondanks de snel toenemende inflatie weigeren werkgevers de lonen te verhogen. De voornaamste eisen van de stakers zijn een salarisverhoging van 79%; 20 werkdagen en 10 vakantiedagen per maand zodat werknemers met hun familie kunnen zijn; betere leefomstandigheden en gegarandeerde veiligheid in de werkomgeving. Elk jaar zijn er stakingen in de aanloop naar 1 mei, het is een traditie, en die heeft tot wezenlijke veranderingen geleid.
K: Als je kijkt naar de sociale media van onafhankelijke arbeidersverenigingen, zie je dat ze dingen posten over vrouwen. Het is de eerste keer dat er van zo’n soort intersectionaliteit sprake is, dat stakers het ook over de verplichte hijab hebben. Van de andere groepen hebben ze de boodschap gekregen dat ze dezelfde vijand hebben, en dat er onder de Islamitische Republiek geen vrijheid van meningsuiting, geen vrijheid om vakbonden op te richten en geen economische stabiliteit mogelijk is. Het inzicht is er nu dat al deze problemen uit dezelfde bron komen, en dat het goed is om vrouwen te steunen die ongehoorzaam zijn aan stomme regels, terwijl ze voorheen misschien dachten dat dat hen als arbeiders niet aanging; ze wilden hun kinderen te eten geven, en of ze dat deden met of zonder hoofddoek was bijzaak. Maar nu zien ze in dat de ongehoorzaamheid van vrouwen de Islamitische Republiek echt kan schaden, omdat het een soort achilleshiel van het regime is.
Denken jullie dat dit is waar het op af koerst, het einde van de Islamitische Republiek in Iran?
K: (lacht) Ja, dat is de grote vraag!
N: Ik ben heel hoopvol. Maar het is compleet gestoord hoe ver het regime zal gaan om aan de macht te blijven.
K: Ja, ik denk ook dat er verandering op komst is. Persoonlijk was ik in de beginperiode hoopvol dat de omslag vrij snel zou komen, in de komende twee jaar of zoiets, maar nu ben ik ervan overtuigd dat het meer tijd zal vergen. Veel dingen zijn ingewikkeld: de politieke situatie in het Midden-Oosten, de steun van Rusland, Saoedi-Arabië… het is niet alleen iets van binnenuit, maar heeft ook te maken met internationale betrekkingen; de monarchisten die geallieerd zijn met Israël, om maar wat te noemen. Tegelijkertijd denk ik dat het regime op een gegeven moment zal vallen, omdat er iets aan het veranderen is. We kunnen niet terug naar de situatie van voor ‘Vrouw, leven vrijheid’. Het is misschien ook nog niet zo’n slecht idee om de revolutie geleidelijk te laten verlopen. De vorige revolutie, die toen overging in de Islamitische Revolutie, voltrok zich in de loop van twee jaar. Dat is onvoldoende tijd om de situatie te verwerken en te begrijpen wat je wel en niet wilt als land. Veel veranderingen gaan niet alleen over het systeem, maar ook over cultuur, ook dingen die veranderen op het niveau van de familie. Ik denk dat het zal gebeuren, maar ik kan niet zeggen wanneer.
N: Toen de protesten begonnen, ging ik naar het huis van mijn ouders in België. Mijn vader zei toen: ‘Je moet dit geen revolutie noemen, het is gewoon een beweging van tieners.’ Een paar weken geleden zaten we samen in een restaurant, en hij hief zijn glas wijn, en zei: ‘Ik wil proosten op de ‘Vrouw, leven, vrijheid”-revolutie. Zij zal slagen, wat er ook gebeurt, we weten alleen niet wanneer.’ Het is iets kleins, maar het geeft me echt hoop om te zien hoe het denken van mijn vader over feminisme is veranderd. Deze revolutie geeft hem ook hoop, een hoop die er eerder niet was.
Hannah van Binsbergen is hoofdredacteur van Jacobin Nederland. K en N blijven op verzoek anoniem.
