Boskalis baggert buiten de grenzen (van de wet)

Op 18 januari is in de Tweede Kamer de Initiatiefwet verantwoord en duurzaam internationaal ondernemen behandeld. De wet zou het mogelijk maken dat rechters in Nederland de internationale activiteiten van Nederlandse bedrijven toetsen op het gebied van milieu, klimaat of mensenrechten. Dat heeft geleid tot zorgen, ‘reële zorgen’ zelfs, bij Peter Berdowski, de bestuursvoorzitter van baggerbedrijf Boskalis. Deze onderneming houdt zich bezig met de aanleg van maritieme infrastructuur: denk aan landaanwinning, de bescherming van kusten en oevers en de aanleg en het onderhoud van havens. Berdowski vindt de wet helemaal niet leuk en dreigde in de media dat Boskalis uit Nederland vertrekt als deze wordt aangenomen.  

Een ‘oer-Hollands’ bedrijf

Boskalis is een belangrijk bedrijf. Zo is het volop betrokken bij de aanleg van windmolenparken op zee, cruciaal voor de energietransitie. En ook bij de aanleg van de Marker Wadden is het betrokken geweest, een prachtig nieuw natuurgebied in het IJsselmeer. En — wel aardig om te vermelden op de eerste dag van de Poëzieweek —Boskalis steunt sinds vorig jaar de Nederlandse poëzie. De Grote Poëzieprijs, georganiseerd door de Poëzieclub, kon dankzij Boskalis een ‘doorstart’ maken, zo stond te lezen in een persbericht van de stichting. Alsof de prijs een failliet bedrijf was. In het bericht stond onder meer: ‘Koninklijke Boskalis is een oer-Hollands bedrijf met een rijke historie en is als maritieme dienstverlener wereldwijd actief.’ 

Wel ironisch dat de bestuursvoorzitter openlijk fantaseert over vertrek uit Nederland twee maanden na het verschijnen van dit persbericht. Maar ook omdat Boskalis in hetzelfde jaar is overgenomen door HAL Investments, een investeringsmaatschappij die voor twee derde in het bezit is van de werkelijk puissant rijke familie Van der Vorm. De holding van HAL zit op Curaçao, het vermogen is gestald op de Bermuda-eilanden. Voorwaar een oer-Hollands bedrijf! Toegegeven, het hoofdkantoor staat nog steeds in Papendrecht. ‘Toevallig’ noemde Berdowski dat in een radio-interview, alsof hij even vergeten was dat het bedrijf in 1910 is opgericht in Sliedrecht. 

Deur naar Den Haag staat open

Waarom zocht Berdowski de media op? Eigenlijk vooral om te klagen dat ‘Den Haag’ niet meer met hem wil praten wanneer hij een telefoontje pleegt om wetten bij te sturen: ‘Als ik naar Den Haag bel, ben ik nergens welkom. In Den Haag wordt de industrie, maar zeker het grootbedrijf, met de nek aangekeken. De luiken in Den Haag gaan overal dicht als Boskalis zich meldt met reële zorgen.’ Wie gelooft dit in een neoliberaal land als Nederland, waar politici uit het hele politieke midden zich al decennia uitsloven om de vrije markt zo soepeltjes mogelijk te laten functioneren? Met een simpel telefoontje regeringsbeleid sturen zit er dan misschien niet meer in, maar Berdowski mocht 18 januari gewoon naar ‘Den Haag’ komen om zich tijdens een rondetafelgesprek tegen de wet uit te spreken.

De topman vindt het kennelijk vervelend als je niet een oogje dicht mag knijpen bij mensenrechtenschendingen of ecologische destructie. Wordt het op deze manier lastig om een jaarsalaris van €896.000 exclusief bonus van €1.1727.000 binnen te harken? Je kunt gewoon niet meer ondernemen in Nederland! ‘Het activistische deel van de maatschappij heeft een bovenmatige invloed gekregen op het beleid,’ zei Berdowski in het Financieele Dagblad. Maar zo streng is de wet niet, blijkt uit een artikel in de Volkskrant. De in de wet opgenomen ‘zorgplicht’ betekent dat bedrijven in actie moeten komen als ze een redelijk vermoeden hebben dat er ergens in de productieketen misstanden zijn. Alleen ondernemingen die opzettelijk misstanden verdoezelen, kunnen strafrechtelijk vervolgd worden. Ook dat gaat Berdowski te ver. Echt verbazingwekkend is dit niet aangezien Boskalis er trots op is om met de Saoedische staatsoliemaatschappij Aramco samen te werken, misschien wel een van de grootste aanjagers van de klimaatcrisis ter wereld. Om maar te zwijgen van de wandaden waar de Saoedische petro-monarchie verantwoordelijk voor is.

Vrijblijvende richtlijnen

Een pijnlijk voorbeeld van de manier waarop Boskalis opereert is een landaanwinningsproject voor de Filipijnse kust, ten behoeve van een nieuwe luchthaven. Berdowski beweerde in een gesprek met Sven Kockelmann op radio 1 dat de aanleg van de luchthaven democratisch genomen was. Het Filipijnse parlement zou er zelfs ‘unaniem’ voor hebben gestemd, een boude bewering waarvoor ik online vergeefs naar bewijs heb bezocht (overigens zou ik het zaakje niet vertrouwen als er daadwerkelijk nul oppositie was). Berdowski claimde in het interview dat de Filipijnse regering al bezig was met het ‘verplaatsen’ van ‘wat vissers’ toen Boskalis in beeld kwam. In een artikel op de nieuwssite maritimefairtrade.org staat dat de 700 (!) gezinnen die moeten wijken op geen enkele manier betrokken zijn geweest bij de besluitvorming. Hoezo een democratisch besluit?

Berdowski sprak op de radio verder over het weghalen van ‘een stukje natuur’. Opnieuw een leugenachtige typering: er zijn al honderden mangroven gekapt die de kust beschermen tegen overstromingen, geen overbodige luxe met de mondiale zeespiegelstijging in gedachten. De werkzaamheden bedreigen daarnaast het zeeleven en trekvogels in de baai van Manilla. Maar Boskalis zou zich hebben gehouden aan de internationale OESO-richtlijnen die multinationale bedrijven ‘handvatten’ bieden om maatschappelijk verantwoord te ondernemen. Handvatten, richtlijnen, zo verrukkelijk vrijblijvend. Daar kun je lekker creatief mee omgaan. Of je negeert ze gewoon. Het mag duidelijk zijn: die paar kruimels voor de organisatie van een poëzieprijs is je reinste artwashing, met een saus VOC-mentaliteit eroverheen.

Onteigening als oplossing

In het licht van de klimaatcrisis is dit het grote probleem: Boskalis heeft nagelaten op tijd grootschalig te investeren om compleet CO2-neutraal te worden. Wat het wel heeft gedaan, is volstrekt onvoldoende. In al die jaren dat we weten dat broeikasgassen klimaatverandering veroorzaken, is Boskalis gewoon doorgegaan met CO2 de atmosfeer in knallen en vette winsten opstrijken. Lekker voor de top, lekker voor de aandeelhouders, lekker voor de huidige eigenaar. En nu is het te laat: de klimaatcrisis houdt huis en je kunt nog steeds geen zand winnen zonder fossiel. Ook de aanleg van windparken op zee kan niet zonder fossiel. En dat zal nog lang zo blijven. Alle werkzaamheden van Boskalis zijn gedrenkt in stookolie.

Eigenlijk kan Boskalis in de huidige vorm niet meer bestaan. Reden te meer om het bedrijf niet te laten vertrekken, maar om het in Nederland te verduurzamen. Nederland heeft Boskalis’ kennis op het gebied van kustbescherming ook hard nodig de komende jaren. Misschien is die kennis zelfs zo belangrijk voor Nederland dat de staat het vertrek van Boskalis onmogelijk moet maken. Een vertrekboete is dan wellicht niet genoeg, onteigening lijkt een betere optie, in het ideale geval zonder compensatie voor de familie Van der Vorm. In het Nederland van nu is dat uiteraard nauwelijks denkbaar, waar privé-eigendom heilig is en nauwelijks wordt bevraagd. Toch is het nodig het gesprek hierover aan te gaan om bedrijven die de klimaatcrisis verergeren, maar ook deel kunnen zijn van de oplossing in het gareel te krijgen. Boskalis (maar zeker niet alleen Boskalis) zal zo lang mogelijk zo min mogelijk blijven doen om klimaatneutraal te worden. Onder democratisch beheer moet het bedrijf wel veranderen en zijn de arbeidsplaatsen ook nog beschermd, niet alleen die van Boskalis maar ook die van toeleveranciers. Een win-winsituatie. Bovendien krijgt Berdowski dan precies wat hij wil: het contact met ‘Den Haag’ zal inniger zijn dan ooit.

Jan-Willem Anker is schrijver en ecosocialist, en redacteur van Jacobin Nederland. Momenteel is hij bezig zijn tweede klimaatroman af te maken, getiteld Boze Zomer.