Het is niet onvermijdelijk dat extreemrechts tegenwoordig elke verkiezing wint. Op 7 juli werd het door Franse kiezers opnieuw met een overweldigende meerderheid afgewezen. De linkse alliantie Nouveau Front Populaire (NFP) zorgde bij de Franse parlementsverkiezingen voor een historische ommekeer: afgelopen zondag kwamen zij in de tweede ronde als sterkste uit de bus.
De NFP, een alliantie van partijen die minder dan een maand geleden inderhaast werd samengesteld, maakte korte metten met de verwachtingen van een nakende overwinning van Marine Le Pen’s Rassemblement National. Na het ontbinden van de Nationale Vergadering op 9 juni, zou president Emmanuel Macron nu gedwongen kunnen worden tot een ‘cohabitatie’ met een oppositiekabinet. Leiders van de NFP – waarin France Insoumise, de Parti Socialiste, Les Écologistes en de Parti Communiste Français zijn verenigd – eisen het recht op om de volgende regering te vormen en hun gemeenschappelijke programma voor een ‘breuk’ met het Macron-tijdperk ten uitvoer te brengen. Hun programma, dat half juni werd onthuld, omvat de intrekking van Macrons alom impopulaire pensioenhervorming van 2023, herverdeling van de rijkdom, investeringen in de publieke sector en de erkenning van de Palestijnse staat.
‘Onze mensen hebben duidelijk het ergste scenario afgewend. Vanavond heeft het Rassemblement National nog lang niet de absolute meerderheid die de analisten amper een week geleden voorspelden,’ zei een jubelende Jean-Luc Mélenchon, enkele minuten na de bekendmaking van de eerste exit polls om 20.00 uur. ‘De lessen van deze verkiezingen zijn onmiskenbaar: de nederlaag van de president van de republiek en zijn coalitie is duidelijk bevestigd,’ vervolgde de oprichter van France Insoumise, de grootste partij binnen de NFP. ‘De president moet buigen en zijn nederlaag toegeven zonder te proberen er op welke manier dan ook omheen te draaien.’
Gewoonlijk krijgt de grootste partij of coalitie in de Nationale Vergadering de eerste kans om een regering te vormen. De stemming van zondag resulteerde echter in een parlementsverkiezing, met een politiek veld dat onder drie blokken is verdeeld tussen de NFP, het centristische blok van Macron en een door Le Pen gedomineerde rechtse partij. Deze resultaten wijzen op een periode van intense parlementaire instabiliteit die politiek zeer moeilijk te navigeren zal zijn – zeker voor de regerende coalitie.
Volgens de definitieve resultaten zal het ‘Nieuwe Volksfront’ 182 zetels krijgen in het nieuwe parlement. Op de tweede plaats komen de Macronisten met 168 zetels, gevolgd door het Rassemblement National van Le Pen, dat samenwerkt met een afgescheiden minderheid van de centrumrechtse Républicains, met 143 parlementsleden. Het succes van de NFP bouwt voort op de 142 afgevaardigden die werden verkozen onder de Nieuwe Ecologische en Sociale Volksunie (NUPES) die werd gevormd in de aanloop naar de parlementsverkiezingen van 2022. Het Rassemblement National zag zijn aandeel in het parlement ook aanzienlijk toenemen, in vergelijking met de 88 zetels die het in de vorige zittingsperiode had.
Terwijl een complete verkiezingsafgang uitbleef, verloor Macrons centrumcoalitie Ensemble bijna 80 zetels. De belangrijkste partij in de vorige Nationale Vergadering die Macrons minderheidsregering de afgelopen twee turbulente jaren overeind hield – de centrumrechtse meerderheidsfractie van de Républicains, die zich verzette tegen de alliantie van partijleider Éric Ciotti met Le Pen – wist 45 zetels te behouden, een daling ten opzichte van de 61 parlementsleden die in 2022 werden verkozen.
Republikeins front
De linkse alliantie was essentieel in het voorkomen van wat wekenlang werd gezien als een op handen zijnde overwinning voor Le Pen. In het hele land begroetten linkse kiezers en progressieven de uitslag met een grote zucht van verlichting, zo niet met een regelrechte jubelstemming. Tot diep in de nacht waren door de hele Franse hoofdstad claxons te horen die de overwinning van links vierden. Een grote menigte verzamelde zich op de Place de la République in Parijs om het Nouveau Front Populaire toe te juichen en antifascistische liederen en leuzen te scanderen.
‘Frankrijk is geen huidskleur en zal dat ook nooit zijn – alle huidskleuren zijn Frans,’ zei France Insoumise partijleider Mathilde Panot voor de duizenden supporters die bijeenkwamen buiten de rotonde bij het kanaal Villette in het negentiende arrondissement van Parijs.
Het was een schril contrast met de morsige stemming onder aanhangers en kaders van het Rassemblement National, dat een paar kilometer verderop zijn verkiezingsbijeenkomst hield in een paviljoen in het lommerrijke park Bois de Vincennes, ten oosten van het stadscentrum. In een gesprek met verslaggevers beweerde Marine Le Pen dat de verkiezingsuitslag een jaar van parlementaire chaos betekende die extreemrechts enkel sterker zou maken.
‘Ik heb te veel ervaring om van streek te zijn,’ zei Le Pen, terwijl aanhangers op de achtergrond ‘Marine présidente’ scandeerden. ‘Nog een jaar zullen we verliezen: nog een jaar van ongecontroleerde migratie, nog een jaar van verloren koopkracht, nog een jaar van uit de hand lopende onveiligheid.’ De Nationale Vergadering kan pas in juni 2025 worden ontbonden.
De afgelopen maand was het overheersende verhaal dat extreemrechts aan de vooravond stond om de macht in hand te krijgen. Bijna alle opiniepeilingen en zetelprognoses wezen erop dat het Rassemblement National en zijn bondgenoten een prominente plaats in het parlement zouden veroveren, zo niet een absolute meerderheid. De ontbinding van de Nationale Vergadering door Macron op 9 juni volgde kort na de winst van extreemrechts bij de Europese verkiezingen. Hun positie werd bevestigd in de eerste ronde van de vervroegde parlementsverkiezingen op 30 juni, toen de partij van Le Pen meer dan 33 procent van de stemmen won, met respectievelijk vijf en dertien punten voorsprong op het NFP-blok en het Macronistische blok.
In een toespraak op zondagavond gaf de officiële voorzitter van het Rassemblement National en vermoedelijke kandidaat voor het premierschap Jordan Bardella de schuld aan de bijzonderheden van het Franse tweeronde stemsysteem. Bardella hekelde een verkiezing die scheefgetrokken werd door ‘onnatuurlijke politieke allianties die op alle mogelijke manieren zijn ontworpen om te voorkomen dat de Fransen vrijelijk een politiek alternatief kunnen kiezen’.
Een cruciaal ingrediënt voor het blokkeren van een extreemrechtse overwinning was de heropleving van het zogenaamde ‘republikeinse front’, waarbij de NFP en het Macronistische centrum meer dan 200 concurrerende kandidaten terugtrokken voor de verkiezingsstrijd van 7 juli. Hoewel het van de drie blokken weer op de derde plaats staat in het zetelaantal, overtrof het Rassemblement National in de tweede ronde het totaal aantal stemmen onder de bevolking, met meer dan tien miljoen mensen in heel Frankrijk die voor het Rassemblement National kozen – iets wat te verwachten viel aangezien de partij van Le Pen de meeste kandidaten op de kieslijst had staan. De NFP behaalde meer dan 7 miljoen stemmen in de tweede ronde, op de voet gevolgd door het Macronistische blok met ongeveer 6,3 miljoen stemmen. Op 7 juli was er opnieuw een grote stijging in de opkomst, de hoogste voor parlmentsverkiezingen sinds 1997.
Machtsverhoudingen
De machtsverhoudingen in het nieuwe parlement zijn voor de NFP ingewikkeld. Voor een absolute meerderheid in de Nationale Vergadering zijn 289 zetels nodig, wat betekent dat rechts nog steeds een sterke machtspositie in het parlement heeft. Hoewel de leiders van de NFP beweren dat sommige punten op hun agenda, zoals een verhoging van het minimumloon en een bevriezing van de prijzen van eerste levensbehoeften, per regeringsdecreet kunnen worden aangenomen, moet voor andere punten een meerderheid in het parlement worden behaald. De Senaat (eerste kamer, red.) wordt gedomineerd door de centrumrechtse Républicains.
Tenzij Macron nog een verrassingsmanoeuvre uitvoert, zal de NFP een premier moeten voordragen die het programma van de alliantie kan verdedigen en tegelijkertijd het bijna constante risico van een motie van wantrouwen van de gecombineerde oppositiekrachten op rechts moet zien te vermijden. Parti Socialiste leider Olivier Faure bevestigde in zijn overwinningstoespraak op zondag dat ‘ons enige kompas het programma van het Nouveau Front Populaire zal zijn,’ voordat hij eiste dat het Macronistische centrum ‘zijn nederlaag zou erkennen en dat ze in het komende jaar nooit meestemmen met extreemrechts om te voorkomen dat het Nouveau Front Populaire kan regeren.’
Als France Insoumise de leidende kracht in de alliantie blijft en kan wijzen op het verkiezingssucces van een programma dat kiest voor ‘breuk’ met de gevestigde orde, dan zou het zwaartepunt binnen de NFP kunnen overhellen naar tactische regeringsconcessies. Ten opzichte van de aftredende Nationale Vergadering hebben deze verkiezingen de balans tussen France Insoumise en de centrumlinkse Parti Socialiste licht verschoven in het voordeel van de laatste. Als leidende krachten in de NFP alliantie wonnen de twee partijen respectievelijk 77 en 59 zetels.
Een aantal zittende parlementariërs van France Insoumise die in juni werden afgezet – bij een zuivering van figuren die werkten aan een nieuwe linkse alliantie buiten de invloed van Mélenchon – werden herkozen als dissidenten tegen de officiële kandidaten van de partij. François Ruffin werd zondag herkozen in een krappe race in het departement Somme en verliet France Insoumise eind vorige week, waarmee hij zijn groeiende breuk met de Mélenchonistische partij bekrachtigde. Vorige week formuleerde Ruffin zijn drie voorwaarden voor een regering van nationale eenheid waarin links zou worden opgenomen: intrekking van de pensioenhervorming van Macron, herstel van de vermogensbelasting en een grondwetshervorming om referenda mogelijk te maken.
Van zijn kant lijkt Macron zijn tijd af te wachten en is hij op zoek naar elke kans om de linkse alliantie te verdelen. Maandagochtend reageerde Macron ‘voorlopig’ afwijzend op het aanbod van premier Gabriel Attal om ontslag te nemen, waarbij figuren in de presidentiële coalitie voorspelden dat de onderhandelingen en manoeuvres voor de vorming van een regering nog wel enkele weken zouden kunnen duren. Na het land al geschokt te hebben door de Nationale Vergadering te ontbinden, kijkt de president ongetwijfeld of hij nog andere trucs achter de hand heeft.
Harrison Stetler woont en werkt als freelance journalist en docent in Parijs.
Vertaling: Tina Hoenderdos
