Tenzij je er werkt, is de kans klein dat je er ooit bent geweest: Schiphol-Oost, een flink eind weg van Schiphol Plaza, waar gewone mensen naartoe gaan als ze het vliegtuig willen nemen. Veel is hier op Schiphol-Oost niet te zien: kantoorpanden, parkeerplaatsen, sprieterige boompjes en heel veel gras. Over de aangrenzende provinciale weg N232 zoeven auto’s voorbij. Af en toe zie je een vliegtuig landen. Op het eerste gezicht een weinig interessante omgeving.
Schijn bedriegt: op een paar honderd meter afstand bevindt zich de Amsterdam General Aviation Terminal, een misleidende naam voor een speciale luchthaventerminal voor privéjets. Daar vertrekken en arriveren de Very Important Persons: superrijken, CEO’s (vaak ook superrijk), de koninklijke familie (idem) en regeringsleden (meestal niet superrijk). Naast de terminal bevindt zich – heel handig – de luchtvaartpolitie. Het eigendom van de superrijken wordt in Nederland natuurlijk goed beschermd. Het geraas van helikopters is vaak oorverdovend.
Extreme uitstoot
Een privévlucht is volgens Greenpeace vijf keer zo vervuilend als een gewone vlucht. Nog een leuk weetje van Greenpeace: ‘Als iemand 3 uurtjes vliegt in een privéjet dan is zijn uitstoot na die ene vlucht al meteen even hoog als de gemiddelde jaarlijkse uitstoot van een EU-inwoner.’ Niet bepaald bemoedigende informatie voor iedereen die zijn best doet zijn (m/v/x) uitstoot te beperken.
Begrijpelijk dus dat een kleine groep van Scientist Rebellion (SR) op dinsdag 14 februari twee uur lang de ingang van het Jet Center met fietsen heeft geblokkeerd. Deze actie was onderdeel van de internationale campagne ‘Make Them Pay’, die opriep tot een volkomen terecht verbod op zinloze en schadelijke privéjets. Volgens het persbericht van Scientist Rebellion, de wetenschappelijke tak van Extinction Rebellion, vonden er tegelijkertijd in twaalf verschillende landen in totaal negentien acties plaats.
Drie uurtjes in een privéjet en je uitstoot is even hoog als de gemiddelde jaarlijkse uitstoot van een EU-inwoner
Het was niet de eerste keer dat hier geprotesteerd werd. Begin november 2022 lukte het meer dan vijfhonderd activisten van Greenpeace en Extinction Rebellion om onder andere met fietsen de landingsbaan te bezetten en vliegtuigen te verhinderen op te stijgen. Fiets versus vliegtuig, veel duidelijker kun je de strijd tegen fossiele mobiliteit niet verbeelden.
Klimaatrechtvaardigheid
Ik liep dinsdagochtend mee met de activisten van SR. Het was heel zonnig en ook tamelijk zacht voor de tijd van het jaar. Vooraf had ik even kennis gemaakt met een deel van de groep: stuk voor stuk heel aardige academici. Ze maken zich terecht zorgen. Een van hen legde me het doel van de actie uit; een verbod op luxe-emissies, onder meer vanuit het idee van klimaatrechtvaardigheid: de armsten in deze wereld betalen de hoogste prijs voor de uitstoot van de allerrijksten.
Iedereen schreef de naam van de advocaat van SR met balpen op de arm. Niet ver van het busstation waar ik was uitgestapt, vormden ze een kring en sprak iedereen zijn gevoelens en verwachtingen uit. Een mooi ritueel. Een van de deelnemers vertelde nerveuzer te zijn dan bij de bezetting van de A12, want deze kleine actie voelde directer en persoonlijker. Rond een uur of elf kwam er een tweede groep op de fiets aan. Na een korte voorbereiding reed de hele groep in witte SR-jassen op de fiets – zelf fietsend of op de bagagedrager – naar de terminal. De fotograaf en ik waren al vooruitgelopen. Aan het eind van de straat werden we ingehaald door de fietsers. Een bewaker van een van de bedrijven op de Thermiekweg keek verwonderd om. Vlakbij de slagbomen riep een van de activisten heroïsch: ‘We gaan het halen!’
Vlakbij de slagbomen riep een van de activisten heroïsch: ‘We gaan het halen!’
Inderdaad, op de fiets passeerden ze twee aan laadpalen verbonden Tesla’s en ze stormden een soort hellinkje op in de richting van een overdekte ruimte met aan weerszijden deuren. De ene deur bood toegang tot kantoren, de andere tot de aankomst- en vertrekhal. Die laatste werd onmiddellijk geblokkeerd. De fietsen werden voor de deur geplaatst, de activisten posteerden zich ervoor, en rolden hun spandoeken uit. Een van de wetenschappers hield een toespraak in het Engels en Nederlands. Die werd opgenomen door een cameraman. De fotograaf schoot de ene na de andere foto. Ook werd hardop voorgelezen uit meegebrachte boeken, waaronder Het klimaatboek samengesteld door Greta Thunberg en Climate Change as Class War van de socialistische ecomodernist Matt Huber, het boek dat ik zelf ook in mijn tas had zitten.
‘Belachelijk’
Ondertussen peilde ik wat reacties van het personeel. Een man in werkhesje, een vijftiger met grijzend ringbaardje, vond dat dat de activisten van het terrein geslagen moesten worden. Ik vroeg hem waarom hij zo fel reageerde. Daar antwoordde hij niet op. Wel zei hij dat de activisten geen werk hadden, alsof dat iets verschrikkelijks was. Ik wees hem er toch maar op dat het allemaal wetenschappers waren die aan de universiteit of andere kennisinstellingen werkten. Dat was volgens hem geen werk. Toen vroeg ik hem of er in de kantoren van deze terminal niet ook mensen waren die vooral met hun hoofd werkten. Daarop maakte hij een wegwerpgebaar en verdween.
Een vrouw die net een rookpauze had gehouden, vond het allemaal ‘belachelijk’. Ik vroeg haar waarom. Ze zei dat de activisten allemaal hypocriet waren, omdat ze zelf ook op vliegvakantie gingen. ‘Naar India,’ wist ze te vertellen. Ik vroeg haar hoe ze dat kon weten. Ze beweerde dat je die informatie eenvoudig op Instagram kon vinden. Een man die een organiserende functie leek te hebben – misschien de floormanager – reageerde juist heel vrolijk: ‘Ach, je moet ze gewoon koffie aanbieden!’ zei hij met een brede lach. Hij maakte zich nergens druk over. Sinds de pandemie was de vraag naar privévluchten volgens hem flink gestegen.
Zinloos en overbodig
Een recent artikel van Follow The Money (FTM) en onderzoek van Greenpeace bevestigen dit. Sinds corona is het aantal vluchten flink gestegen, vooral naar vakantiebestemmingen. In de eerste negen maanden van 2022 werden 16.147 vluchten met privéjets geregistreerd. In heel 2019 waren dat er 14.672, een fikse toename dus. Volgens FTM legden veel privévluchten korte afstanden af, veelal naar bestemmingen die goed te bereiken zijn met andere vervoermiddelen. Daarnaast valt vermindering van het aantal privévluchten buiten de maatregelen die het kabinet neemt om de uitstoot van de commerciële luchtvaart gehalveerd te hebben in 2050.
Ze beseften waarschijnlijk ook wel dat hun werk op geen enkele manier te vergroenen is.
Een man van in de zestig kwam naast me staan. Hij bleek de voormalig directeur te zijn van een bedrijf dat privéjets beheert, en dat hier nu ook nog kantoor houdt. Hij lepelde min of meer het programma van conservatief-liberaal Nederland voor me op. Kort gezegd: maatregelen mochten wel, maar geen maatregelen waar zijn sector last van zou hebben. Wat totaal ontbrak in zijn verhaal: het klimaat. Klimaatverandering interesseerde hem gewoon helemaal niets. En dat gold ook voor de man en de vrouw die zo negatief reageerden. Begrijpelijkerwijze voelden ze zich aangevallen, ze wilden met rust gelaten worden en hun werk doen. Ze beseften waarschijnlijk ook wel dat hun werk op geen enkele manier te vergroenen is.
Kritische massa en de rol van werkers
Terwijl de wetenschapper zich tijdens zijn toespraak concentreerde op de ernst van de klimaatontwrichting en op de onweerlegbare wetenschappelijke kennis hierover, werd de groep demonstranten gadegeslagen door een publiek waar deze kennis compleet op afketste. Toen de politie uiteindelijk tot arrestaties overging (tien wetenschappers werden gearresteerd), sprak ik hier nog even over met enkele activisten van SR, onder wie de cameraman. Van achter de slagbomen merkte hij nonchalant op dat je de mensen die ik eerder om hun mening vroeg helemaal niet nodig hebt om grote veranderingen te bewerkstelligen. Als je 25 procent van de bevolking mee zou krijgen, was dat volgens hem genoeg, dan zou de rest vanzelf volgen. ‘Net als bij roken.’
Dat maakte de rol van Hubers boek Climate Change as Class War tijdens deze actie wel ironisch. Matt Huber merkt erin op dat de focus op verspreiding van kennis over klimaatverandering typerend is voor de zogenaamde professional-managerial class: hoogopgeleide kenniswerkers die geen productiemiddelen bezitten, maar die je ook niet tot de arbeidersklasse kunt rekenen. Volgens Huber zijn klimaatactivisten in meerderheid afkomstig uit deze professionele klasse: journalisten, studenten, analisten van denktanks, personeel van ngo’s en jawel… wetenschappers. Wetenschappers gaan er volgens hem vanuit dat uit kennis vanzelfsprekend ook actie volgt. Maar dat idee is typisch voor hun ‘klasse’. Volgens Huber vergeten zij dat de klimaatstrijd vooral om het bezit van macht en grondstoffen draait. En hoewel hij hun streven naar klimaatrechtvaardigheid, systeemverandering en degrowth sympathiek vindt, ontbreekt het ze volgens hem aan een strategie om de grote massabeweging op gang te brengen die nodig is om de fossiele industrie daadwerkelijk te verslaan.
Hoe mobiliseer je mensen als het met kennis niet lukt? En voor welk doel mobiliseer je ze eigenlijk precies?
Daarvoor heb je volgens Huber werkers nodig, maar hij erkent ook dat hun macht vandaag de dag niet groot genoeg is. Verder pleit hij er onder meer voor om de meerderheid van de werkers enthousiast te krijgen voor een Europese Green Deal die ‘economische groei zonder uitputting van grondstoffen’ belooft (en dus behoud van banen en welvaart). Toegegeven, dit is een vraagstuk dat je niet op een achternamiddag oplost; privéjets blijven in de tussentijd een legitiem doelwit voor klimaatacties. Maar de vraag blijft wel relevant: hoe mobiliseer je mensen als het met kennis niet lukt? En voor welk doel mobiliseer je ze eigenlijk precies?
Een open uitnodiging
De actie verliep vreedzaam. De passagiers van privéjets die aankwamen, leken er weinig last van te hebben. Veel waren het er niet. Voor een wat oudere man in modieus coltruitje volstond een enkele blik op de actievoerders. Daarna dook hij een gereedstaande taxi in. Activisten die zich hadden vastgeketend aan hun fiets werden losgemaakt met een betonschaar. De fietsen werden door agenten op een meter of vijftig van de slagbomen op een grasveld neergezet, wat een nogal komisch tafereel opleverde. ‘Doe ik vandaag toch nog iets nuttigs’, zei een van de agenten terwijl hij met een fiets het terrein afliep. De tien wetenschappers werden in politiebusjes afgevoerd, waarschijnlijk naar het Justitieel Complex Schiphol, waar ze maximaal zes uur vastgehouden mochten worden. Even daarvoor had ik een van de Marechaussees nog tegen een collega horen zeggen: ‘Ik ben blij dat het er geen vierhonderd zijn.’ Dat klonk wel een beetje als een uitnodiging.
Jan-Willem Anker is schrijver, dichter en redacteur van Jacobin NL. In april 2023 verschijnt zijn nieuwste boek ‘Boze zomer’: een persoonlijke roman op het scherpst van de snede, over breukvlakken in liefde, klimaat en politiek.
