De Oegandese klimaatactiviste Vanessa Nakate werd in 2020 in één klap wereldberoemd met een tweet. Het Amerikaanse persbureau Associated Press (AP) publiceerde een foto van vier jonge vrouwelijke klimaatactivisten, waaronder Greta Thunberg, die naast elkaar stonden voor de besneeuwde bergtoppen van Davos, waar op dat moment het World Economic Forum plaatsvond. Nakate – als enige niet-witte vrouw – was eruit geknipt. Toen ze in haar tweet aan AP om een verklaring vroeg, bracht ze een internationale discussie op gang over racisme en discriminatie in de internationale media en de klimaatbeweging. Ze werd letterlijk ‘uitgewist’, zoals ze zei.
De weg van een klimaatactivist
Het incident vormde de aanleiding voor Nakate om een boek te schrijven, dat nu in het Nederlands is verschenen als Klimaatcrisis kent geen grenzen. Hierin doet Nakate op een directe, ongekunstelde manier verslag van haar klimaatactivisme. Daarbij wordt goed voelbaar hoe uniek de weg is die ze aflegt, want klimaatactivist worden is verre van vanzelfsprekend voor een jonge vrouw in Oeganda, voor wie er een vaste levensweg is uitgestippeld met trouwen en kinderen krijgen. Nakate begon met het organiseren van kleine protesten voor het Oegandese parlement in Kampala, richtte Youth for Africa op, en sprak meerdere keren op de COP. Aangrijpend is het verhaal van Nakate over haar eerste bezoek aan New York voor een klimaatconferentie, en over haar ervaring van vervreemding en marginaliteit.
Continent op de frontlinie
Nakate constateert dat er in de manier waarop de klimaatcrisis in het mondiale Noorden wordt behandeld er vaak een heel continent onzichtbaar blijft. Hoewel Afrika van alle werelddelen de laagste koolstofuitstoot heeft (het herbergt 14 procent van de wereldbevolking maar zorgt tegelijk voor slechts 4 procent van de wereldwijde emissies), en dus de minste verantwoordelijkheid draagt voor de klimaatverandering, wordt het continent toch het hardst geraakt door de gevolgen ervan. In landen zoals Oeganda is een groot deel van de bevolking afhankelijk van de landbouw, en periodes van droogte en overstromingen veroorzaken regelmatig hongersnood met veel sterfgevallen tot gevolg. ‘Afrika is on the front line,’ schrijft Nakate, ‘maar niet on the front page‘.
Hoewel het belang van het Amazone-regenwoud – ‘de long van de wereld’ – voor de aarde als ecosysteem bekend is, is er in het globale Noorden maar weinig aandacht voor de regenwouden in het Congobekken, die toch tellen als ‘tweede long van de wereld’. In deze regio is er veel ontbossing door het winnen van hout en palmolie en de snelle verstedelijking. Deze onzichtbaarheid heeft volgens Nakate alles te maken met de geringe financiële belangen van het globale Noorden in deze regio.
Ecofeminisme
Nakate onderschrijft het ecofeminisme door te stellen dat een verbetering van het lot van vrouwen essentieel zou moeten zijn voor het klimaatactivisme. Vrouwen zijn vaak de eerste slachtoffers van de klimaatcrisis omdat ze meer verantwoordelijk worden gehouden voor de zorg voor de kinderen en bij crisissituaties het eerste slachtoffer zijn van het geweld van mannen (een feit dat ook in de stijging van meldingen van huiselijk geweld in Nederland bij de Corona-pandemie duidelijk aan het licht kwam). Dit speelt zeker een rol in de verklaring waarom de bekendste klimaatactivisten van dit moment stuk voor stuk jonge vrouwen zijn: Greta Thunberg, Luisa Neubauer, Camille Étienne, Elizabeth Wathuti.
Het pakkende betoog van Nakate kan dienen als een belangrijke correctie op veel andere boeken over klimaatactivisme, die door hun focus op consumptiepatronen, klimaatangst, en de Europese en Amerikaanse politiek van de groene transitie vaak uitsluitend het perspectief van het mondiale Noorden innemen. Zoals de titel van het boek – Klimaatcrisis kent geen grenzen (of de originele titel A bigger picture) – stelt, kan de klimaatcrisis alleen worden bestreden met een werkelijk mondiaal perspectief.
Vanessa Nakate’s Klimaatcrisis kent geen grenzen wordt uitgegeven door Grondwerk.
Helmer Stoel is redacteur van Jacobin Nederland
