Er zijn jaarlijks terugkerende evenementen die je met een markeerstift in je agenda kunt zetten. Op 3 oktober is Leidens Ontzet en wordt er in de Sleutelstad hutspot geserveerd. 5 mei is Bevrijdingsdag en dan kun je naar een gratis festival in alle provincies. 5 december is Pakjesavond. Bij carnaval houd je rekening met een tijdslot van enkele weken, afhankelijk van de stand van de maan. En met eenzelfde precisie vindt medio januari het jaarlijkse World Economic Forum in Davos plaats, de bijeenkomst van de mondiale economische elite.
Zie het als een uitje voor de machtigen en rijken, waarbij ze in officieel en informeel samenzijn met elkaar de denkkaders voor politiek en economisch beleid bevestigen. Deregulering en handel: goed. Weinig toezicht op financiële markten: goed. Tariefmuren: afbreken. Muren voor vluchtelingen: investeringsmogelijkheid. Klimaatvernietiging: verdienmodel. Verzorgingsstaat: niet goed, maar compleet afbranden oogt ook zo hardvochtig. Mondiale armoede opheffen: veel te duur.
In 2024 groeide het vermogen van miljardairs met 2 biljoen dollar – tweemaal het bruto nationaal product van Nederland. Dat komt neer op ongeveer 5,7 miljard dollar per dag.
Oxfam Novib grijpt de jaarlijkse bijeenkomst aan om economische ongelijkheid voor één dag in het nieuws te krijgen, waarna de aandacht weer wegebt naar de volgende schwalbe van Caroline van der Plas. Dit jaar komt daar de Trumpbonus bovenop: de Amerikaanse president roept in het wilde weg wat er in hem opkomt, wijst naar een plek op de wereldkaart en roept als een klein kind dat hij dat land wil hebben.
De inauguratie in Washington laat echter ook goed zien dat de Verenigde Staten een oligarchie zijn, met techmiljardairs als Musk en Zuckerberg op prominente plekken op de tribune. De baas van voormalig Twitter stak 250 miljoen euro in Trumps verkiezingscampagne en na de verkiezingen betaalde ‘Zuck’ 1 miljoen dollar voor het inauguratiefeest. Wie betaalt bepaalt, wat natuurlijk ook opgaat voor de Democraten: voor zijn inauguratie kreeg Joe Biden 276.000 dollar van Amazon en 337.000 dollar van Google.
Honderd miljoen per uur
Maar als we te veel op de bekende gezichten focussen, zien we niet hoe breed de mondiale economische ongelijkheid eigenlijk is. Dat blijkt wél uit het nieuwe rapport van Oxfam Novib: Takers Not Makers. De cijfers zijn moeilijk te bevatten. Zo groeide in 2024 het vermogen van miljardairs met 2 biljoen dollar – tweemaal het bruto nationaal product van Nederland. Dat komt neer op ongeveer 5,7 miljard dollar per dag.
De tien rijkste mannen op aarde – waaronder de eerdergenoemde techmiljardairs – zagen hun vermogen in 2024 met gemiddeld 100 miljoen dollar per dag toenemen. De belangrijkste oorzaak was een sterke stijging van de waarde van hun aandelen. De rijkste 1 procent ter wereld bezit 45 procent van al het vermogen.
Zijn we wakker?
‘De macht en invloed van de superrijken bereikt vandaag een ongekend hoogtepunt. De inauguratie van Trump en zijn kabinet van miljardairs laat een zorgwekkende concentratie van zakelijke en politieke macht zien,’ aldus Michiel Servaes, directeur van Oxfam Novib. Hij ziet deze dag als een symbool van de excessieve macht van de rijken der aarde en noemt het rapport een ‘wake-upcall’. Maar is dat eigenlijk wel het juiste woord?
Oxfam in 2015: ‘Inkomensongelijkheid zorgt voor meer armoede in Europa,’ waarbij ‘bijna een kwart van alle EU-inwoners de kans [loopt] om in armoede te geraken of economisch kwetsbaar [is].’
Oxfam in 2018: ‘Rijkste 1 procent kaapt 82 procent van groei rijkdom; de armste helft krijgt niets.’ Ook toen liepen ontwikkelingslanden jaarlijks tenminste 170 miljoen dollar mis door belastingontduiking en gelegaliseerde ontwijking door grote bedrijven en rijke personen.
Oxfam in 2021: ‘De tien rijkste mannen ter wereld hebben hun vermogen zien groeien met een half biljoen dollar sinds het begin van de coronacrisis.’
Oxfam in 2026: nog nader in te vullen, maar de miljardairstrein wijkt niet vrijwillig van zijn spoor af.
Erfbelasting is een begin
Ken je deze nog: ‘Meritocratie is een systeem waarbij allen naar verdienste krijgen’? Trickle-down economics? Als het goed gaat aan de top, druppelt de rijkdom door naar beneden, als een zee die alle boten optilt. De vrije markt draait om concurrentie en zorgt voor de beste prestaties voor iedereen. Het staat in het VVD-woordenboek naast ‘eigen broek ophouden’ en ‘perverse prikkel voor uitkeringsgerechtigden’.
De onderbuik vertelde ons vaak dat dit allemaal quatsch was, maar de mist van ingewikkelde economische tabellen, gestandaardiseerde belastingmodellen en een scheut demagogie ontnamen de blik op hoe de kaarten echt waren geschud. Multinationals zijn niet geïnteresseerd in strijd, ze willen macht en overheersing. De alarmbellen over de groeiende economische ongelijkheid klonken even regelmatig als het luchtalarm op de eerste maandag van de maand.
Het huidige kabinet is niet van plan om de economische ongelijkheid te bestrijden. PVV-minister Klever zet met sadistisch genoegen de bijl in ontwikkelingssamenwerking, daarmee de minst bedeelden van de wereld aan hun lot overlatend. Ook in Nederland worden cadeautjes uitgedeeld aan de grote vermogenden en multinationals. Het vorige kabinet wilde nog de inkoop van eigen aandelen belasten, maar kabinet-Schoof draait deze maatregel terug. Volgens onderzoeksinstituut SOMO kost dat jaarlijks 2 miljard euro.
Hoe economische ongelijkheid wél aangepakt kan worden? Het rapport van Oxfam biedt wat aanknopingspunten. Een groot deel van de economische ongelijkheid blijft in stand doordat vermogens van generatie op generatie worden overgedragen – door erfenissen dus, simpel gezegd. De verwachting is dat in Nederland tot 2035 tussen de 230 en 240 miljard euro wordt doorgegeven aan de volgende generatie, waarbij de grootste bedragen ook nog eens bij de hogere inkomens terechtkomen. Oxfam stelt een belastingtarief van 40 procent voor op erfenissen boven de 2,3 miljoen euro. Dat is een stap in de goede richting – maar wie gaat hem afdwingen?
Teun Dominicus is redacteur van Jacobin Nederland
