Het koppel dwong de mannen om in fabrieken te werken die niet alleen lokale supermarkten bevoorraden, maar ook de McDonald’s van Caxton, een dorp ten westen van Cambridge. Toen het echtpaar werd gearresteerd, verhinderden wetten bedoeld om de privacy van de slachtoffers te beschermen, journalisten om informatie over de zaak te verzamelen. Maar recent onderzoek door de BBC brengt nieuwe details aan het licht. Zo wordt duidelijk dat zowel de McDonald’s als de fabriekswerkgevers rode vlaggen flagrant hebben gemist – of opzettelijk genegeerd.
De Tsjechische mannen spraken weinig tot geen Engels, dus iemand anders solliciteerde voor hen. Bij de McDonald’s van Caxton werkten negen mannen zeventig tot honderd uur per week, terwijl hun loon op één bankrekening werd gestort. Het duurde vier jaar voor de smokkelaars werden gearresteerd, en dat gebeurde pas nadat een van de mannen de Tsjechische politie om hulp had gebeld.
Er zijn geen aanwijzingen dat slavernij in Britse fastfoodrestaurants een wijdverspreid fenomeen is, of dat dit in andere landen het geval zou zijn. Maar dat dit überhaupt kon gebeuren, is een aanleiding om het businessmodel van deze sector eens onder de loep te nemen.
Hoog verloop, weinig toezicht, wijdverbreid misbruik
Als karig betalende bedrijfstak heeft fastfood altijd geleund op een constante instroom van wanhopige en vaak kwetsbare mensen om de restaurants te bemannen. Onlangs schreef ik bijvoorbeeld over hoe Burger King eind jaren negentig meewerkte aan Amerikaanse plannen om bijstandtrekkers aan een baan te helpen. De fastfoodindustrie was een van de belangrijkste begunstigden van dit beleid: het schrappen van uitkeringen zorgde voor een lossere arbeidsmarkt, wat weer betekende dat fastfoodbedrijven meer werkers konden aannemen tegen lagere lonen.
Hetzelfde kan gezegd worden van grote winkelketens als Amazon en Walmart. Maar terwijl deze bedrijven werkers met lage lonen rechtstreeks in dienst hebben, waardoor het hele bedrijf blootgesteld wordt aan juridische problemen mochten die zich voordoen, is de eigendomsstructuur van de fastfoodindustrie op een specifieke manier complex. In de fastfoodindustrie zijn grote bedrijven door franchiseregelingen vaak afgeschermd van de juridische gevolgen.
In een onderzoek uit 2022 in opdracht van de Service Employees International Union zei 85 procent van de 400 ondervraagde fastfoodwerkers dat ze te maken hadden gehad met een vorm van loondiefstal.
Net als de meeste fastfoodrestaurants wereldwijd is ook de McDonald’s van Caxton een franchisebedrijf, wat betekent dat de eigenaar een onafhankelijke ondernemer is die McDonald’s betaalt om de merknaam, het menu en de manier van zakendoen te mogen gebruiken. Onder een typische McDonald’s-franchiseovereenkomst geeft het moederbedrijf exacte en zeer gedetailleerde instructies – niet alleen voor het menu, maar ook voor waar ruwe ingrediënten moeten worden gekocht en hoe klanten begroet dienen te worden.
Een van de weinige gebieden waarop fastfoodbedrijven over het algemeen geen directe instructies hebben, is tewerkstelling. Volgens de wet mogen franchisenemers meestal aannemen wie ze willen en betalen wat ze willen. Die vrijheid leidt vaak tot misbruik van werkers, waarvoor grote bedrijven hun verantwoordelijkheid vervolgens ontkennen. In een onderzoek uit 2022 in opdracht van de Service Employees International Union zei 85 procent van de 400 ondervraagde fastfoodwerkers dat ze te maken hadden gehad met een vorm van loondiefstal.
Misschien wel de verondrustendste recente fastfood-arbeidsmisstand komt uit Alabama, waar twee groepen gedetineerden momenteel het Alabama Department of Corrections, het gevangeniswezen van de staat Alabama, aanklagen omdat die hen onder meer in fastfoodrestaurants liet werken. Bovendien pikte het Department 40 procent van hun loon in, om vervolgens te dreigen met straf of overplaatsing naar gewelddadigere inrichtingen als de gedetineerden zouden proberen ontslag te nemen. In de aanklachten staat dat het gevangeniswezen de gedetineerden tot slaaf heeft gemaakt, want ze werden gedwongen een baan aan te houden terwijl ze dat niet wilden. Volgens de grondwet van Alabama is dat illegaal.
De fastfood-franchisenemers in Alabama die gevangenen in dienst hebben, doen volgens de aanklachten willens en wetens mee aan het dwangarbeidsprogramma van de staat. McDonald’s UK vertelde de BBC echter dat hun franchisenemer in Caxton zonder het te weten Tsjechische slaven in dienst had. Blijkbaar had de franchisenemer een aantal duidelijke rode vlaggen over het hoofd gezien. Ook zou hij pas tijdens het politieonderzoek op de hoogte zijn gesteld van ‘de volledige omvang van deze gruwelijke, complexe en geraffineerde misdaden’.
Maar zelfs al bagatelliseren ze het incident tot een verschrikkelijke uitzondering, de leidinggevenden lijken ook te denken dat een herhaling goed mogelijk is. Op de onthullingen reageerde McDonald’s UK naar de BBC dat het ‘actie heeft ondernomen’ om in de toekomst ‘mogelijke risico’s beter op te sporen en te voorkomen’.
Fastfoodwerkers hadden altijd al te maken met lage lonen, onveilige en slopende arbeidsomstandigheden en weinig doorgroeimogelijkheden. Naarmate de snelheid van de werkzaamheden toenam, stegen ook stress en het risico op letsel op het werk. Deze erbarmelijke omstandigheden veroorzaken een enorm jaarlijks verloop – in de Verenigde Staten vaak meer dan 100 procent – waardoor franchisenemers constant op zoek zijn naar nieuwe werkers. Omdat er zo weinig aandacht wordt besteed aan de manier waarop ze mensen vinden en in dienst nemen, moeten we niet verbaasd zijn dat sommige leidinggevenden de kantjes eraf lopen en rode vlaggen negeren. Sterker nog: het viel te verwachten.
Alex Park is schrijver en onderzoeker uit Oakland, Californië. Hij werkt momenteel aan een boek over de wereldwijde opkomst van de fastfoodindustrie.
Vertaling: Tina Hoenderdos
