‘De vrijheid om je te uiten moet in principe onbeperkt zijn en alleen in uitzonderlijke gevallen is ingrijpen proportioneel.’ Burgermeester Femke Halsema van Amsterdam draait er in het Handboek Demonstreren ‘Bijkans heilig’ uit 2018 niet omheen: het demonstratierecht is een groot goed. Vrijdagochtend offerde zij echter grondrechten van Amsterdammers op, in wat een wedstrijd hysterisch overbieden is geworden tussen (extreem)rechtse politici in Nederland, Israël, en een aantal bondgenoten van dat land.
Duizenden fans van Maccabi Tel Aviv kwamen samen in de Amsterdamse binnenstad, schreeuwden racistische leuzen als ‘fuck de Arabieren’, bejubelden de genocide in Gaza en vielen personen en symbolen aan die staan voor de rechten van Palestijnen. Na de wedstrijd trokken donderdagnacht Maccabihooligans met houten stokken en metalen buizen door het centrum van Amsterdam, waarna op verschillende plekken vechtpartijen ontstonden. Amsterdammers gingen op zoek naar Maccabifans, niet van plan deze beledigingen en dit geweld te tolereren, waarna vechtpartijen met Israëlische voetbalhooligans ontstonden.
Na dagen van discriminatie – ja, ook antisemitisme, dat uiteraard afkeurenswaardig is – en genocideverheerlijking vaardigde burgemeester Halsema vrijdag met een noodverordening een demonstratieverbod voor het weekend uit, wat zondagmiddag verlengd werd tot donderdagochtend. Zondagochtend spande een pro-Palestinademonstrant een kort geding aan om het verbod van tafel te krijgen. Onder mom van ‘risico’s voor de openbare orde’ ging de rechtbank mee in het monddood maken van pro-Palestijnse demonstranten. De rechtbank woog daarbij mee dat de beperking ‘een beperkte duur heeft, dus dat het na dit weekend – als het goed is – niet meer geldt.’ De hamer had nog niet geslagen in de rechtszaal of Halsema verlengde de autoritaire maatregel. De Israëlische krant Haaretz publiceerde enkele uren na de uitspraak een commentaar: ‘Netanyahu’s etnische zuivering in Gaza is voor iedereen te zien.’ De Amsterdamse burgermeester kijkt liever weg.
‘Wij willen dat burgerlijke vrijheden gelden en slechts bij zeer hoge uitzondering worden beperkt, bijvoorbeeld bij een pandemie of een overstroming.’
Advocaat Willem Jebbink stond zondag de bewuste pro-Palestinademonstrant bij en staat ook dinsdagochtend naast hem in de rechtszaal. Hij is zeer kritisch op wat hij een juridisch paardenmiddel noemt. ‘Het is heel erg zorgelijk, omdat deze toepassing van noodregelgeving bedoeld is om burgerlijke vrijheden opzij te zetten. En dat moet alleen [kunnen] als er een noodtoestand is.’ Jebbink wijst naar de regering in Den Haag, die al maandenlang wappert met ‘noodwetgeving’ terwijl ze zelf een crisis in de asielopvang creëert. ‘Het is zeer schadelijk voor de democratie, voor het fundament van onze samenleving. Wij willen dat burgerlijke vrijheden gelden en slechts bij zeer hoge uitzondering worden beperkt, bijvoorbeeld bij een pandemie of een overstroming.’
Met het demonstratieverbod krijgen mensen ook niet de mogelijkheid om hun stem te laten horen tegen de framing van rechtse partijen, aldus de advocaat. ‘Er zijn ontzettend veel mensen boos over hoe die rellen geframed worden, als pogroms of als Jodenjacht. Zij willen laten horen dat het anders zit.’ Hij bepleit daar dat vrijheid van demonstratie moet worden getoetst aan het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, niet aan een ‘gemeentelijk verordeningetje’.
Amnesty International is al jarenlang kritisch op het demonstratiebeleid in Nederland. ‘Demonstraties worden primair gezien als een risico voor de openbare orde, niet als de uitoefening van een mensenrecht’, was de conclusie van een rapport uit 2022. Wat vindt de mensenrechtenorganisatie van het demonstratieverbod in Amsterdam? Ze kan op die vraag maandagmiddag geen antwoord geven. ‘Amnesty wacht het feitenrelaas van de gemeente Amsterdam af. Uit deze onderbouwing moet duidelijk worden waarom de noodverordening is verlengd’, aldus een woordvoerder.
Preventief fouilleren leidt tot etnisch profileren
In de noodverordening wijst Halsema ook de hele gemeente Amsterdam aan als veiligheidsrisicogebied, waarmee ze overal preventief fouilleren mogelijk maakt. Dit is een grote breuk met het beleid in Amsterdam: partijen als Bij1, GroenLinks, D66 en Denk waren altijd groot tegenstander van deze maatregel omdat het leidt tot etnisch profileren. Halsema duwde eerder een pilot door, ondanks kritiek van een groot deel van de gemeenteraad, die werd echter voortijdig beëindigd toen in november 2022 de politie een jongerencentrum in Nieuw-West binnenviel en de aanwezigen voor lichamelijke controle tegen de muur zette.
In 2013 publiceerde Amnesty Internationaal een kritisch rapport over etnisch profileren door politie: dat komt onder andere voor bij preventief fouilleren. ‘Etnisch profileren is een vorm van institutioneel racisme en rassendiscriminatie en is in strijd met de mensenrechten. Wanneer burgers mede op grond van hun huidskleur, etniciteit, nationaliteit, religie of andere afkomstgerelateerde kenmerken worden geselecteerd voor een controle of in de gaten worden gehouden, is sprake van] etnisch profileren’, schrijft Amnesty later in het voorjaar van 2024. Hoe kijkt de mensenrechtenorganisatie naar de invoering van preventief fouilleren vanwege de onrust die is veroorzaakt door de komst en het gedrag van Israëlische voetbalhooligans? Ook hierop wil een woordvoerder van Amnesty maandagmiddag geen antwoord geven.
Spionage bij het Internationaal Strafhof
Vrijdag kondigde de Israëlische minister van Buitenlandse Zaken aan dat Israël hulp aanbiedt bij het politieonderzoek naar de gebeurtenissen van vorige week, een van de zoveelste biedingen op een schijnbaar uit de hand gelopen veiling massahysterie. Volstrekt logisch, volgens VVD-minister Van Weel van Justitie. ‘We hebben natuurlijk gewoon een rechtshulpverdrag met Israël’, zei hij, benadrukkend dat de banden tussen de Israëlische en Nederlandse opsporingsdiensten goed zijn. Justitie in Nederland kan daar gebruik van maken als het Internationaal Strafhof de arrestatiebevelen uitvaardigt tegen premier Benjamin Netanyahu en voormalig defensieminister Yoav Gallant – deze zijn in mei verzocht door hoofdaanklager Karim Khan wegens misdaden tegen de menselijkheid en oorlogsmisdaden. Zal premier Schoof dan roepen dat een defensievliegtuig naar Tel Aviv gaat om de voortvluchtige verdachten te laten inrekenen?
Wiens pijn en lijden zijn legitiem en welke bestaat bij de gratie van korte nieuwsberichten waarin dertig mensen zijn ‘omgekomen’?
En vergeet de omvangrijke spionagezaak van Israël bij het Internationaal Strafhof niet: al bijna een decennium intimideren en bespioneren Israëlische veiligheidsdiensten het hof in Den Haag en zijn medewerkers. Daarnaast saboteren zij onderzoek naar mensenrechtenschendingen door het hof. Begin oktober deden twintig Palestijnen aangifte vanwege deze acties, het Openbaar Ministerie doet er momenteel onderzoek naar. Kan het OM meekijken op het hoofdkantoor van de Mossad om te zien hoe Israëlische ambtenaren in Nederland spioneren en vervolgens de verantwoordelijken arresteren?
De antwoorden op deze vragen spreken voor zich: natuurlijk gaat de huidige Nederlandse regering niet meewerken aan de arrestatie van Netanyahu en Gallant. En Israël gaat evenmin uit zichzelf meewerken aan uitlevering van zijn ambtenaren en politici aan Nederland om hier terecht te staan. De lijst van oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid waar Israëlische politici en het Israëlische leger zich schuldig aanmaken is lang: voedsel inzetten als wapen, moord, verkrachting, marteling, etnische zuivering, en zeer waarschijnlijk genocide.
Nederlandse politici, van de extreemrechtse PVV tot aan de Partij van de Arbeid, zeggen niets tot weinig over de wandaden van de Israëlische regering. Tegelijkertijd instrumentaliseren ze antisemitisme om kritiek op Israël te criminaliseren en mensen met een migratieachtergrond in Nederland te stigmatiseren. Maar wie gelooft oprecht dat Wilders antisemitisme veroordeelt, als hij zich omringt met politici als de Hongaarse premier Viktor Orbán? De beschuldiging van antisemitisme wordt ‘misbruikt om degenen die voor de rechten van de Palestijnen opkomen te bezoedelen en monddood te maken – opdat de Israëlische regering ongestoord en ongestraft kan doorgaan met het bezetten en annexeren van Palestina’, schreef Jaap Hamburger, voorzitter van Een Ander Joods Geluid in 2019 in NRC. Door de oorlog in Gaza worden scheidslijnen nog helderder: welke groepen mogen gebruik maken van hun grondrechten en welke niet? Wiens pijn en lijden zijn legitiem, en welke bestaat bij de gratie van korte nieuwsberichten waarin dertig mensen zijn ‘omgekomen’? De hypocrisie was er al jarenlang en schittert almaar helderder.
Teun Dominicus is redacteur van Jacobin Nederland.
