Afgelopen zaterdag was ik aanwezig bij de bezetting van de A12 door Extinction Rebellion, misschien wel de succesvolste actie tot dusver van deze ‘rebellen’. Urenlang hebben ze de snelweg in Den Haag weten te blokkeren uit protest tegen de 17,5 miljard euro subsidie die Nederland elk jaar aan de fossiele industrie geeft.
Extinction Rebellion, ook wel XR, is een belangrijke beweging. Ze strijdt via burgerlijke ongehoorzaamheid al jaren voor een rechtvaardige overgang naar nul CO2-uitstoot. De aandacht die ze genereert voor de klimaatcrisis, is bewonderenswaardig en verdient alle steun. Het was ook een reden voor mij om er zaterdag weer eens bij te zijn: al die activisten demonstreren met lijf en leden en kunnen wel wat aanmoediging en solidariteit gebruiken.
‘Zeg poolkapje, waar ga je heen?’
Naast de bezetters zelf waren er zo’n tweeduizend supporters die vanaf de Prins Clauslaan hun steun betuigden voor de actie, roepend ‘you are not alone!’ Ik stond daar ook tussen en kon zien dat in elk geval één vreedzame betoger meerdere keren door een agent tegen het hoofd werd geslagen, toen de politie overging tot arrestaties. Verder was ik getuige van een aantal kenmerkende XR-taferelen, zoals een theatrale processie van de Rode Brigade: mensen met wit geschminkte gezichten in bloedrode gewaden. En ook borden met ludieke teksten (‘zeg poolkapje, waar ga je heen?’), heel veel mensen die liedjes zongen en een zeer strakke organisatie. Twee activisten klommen in een lantaarnpaal. Sommigen ketenden of lijmden zich vast. Het kostte de politie veel moeite om iedereen weg te krijgen.
Waarom was de opkomst zo groot? Een voor de hand liggende reden is dat het Openbaar Ministerie voorafgaand aan de actie zes activisten van XR liet oppakken wegens opruiing. Dat leidde ertoe dat bestuurders van allerlei maatschappelijke organisaties zich aansloten. En inderdaad: bij aankomst werd ik voorbijgelopen door Donald Pols, de directeur van Milieudefensie. Iets later passeerde ik Marjan Minnesma, directeur van Urgenda.
Hoopte het OM na de soep- en plakacties in musea mogelijke demonstranten te ontmoedigen? Als dat zo is, dan hebben ze flink geblunderd.
Belangrijker nog: de media doken erop. Een wonderlijke zet dus van het OM, dat duidelijk uit is op escalatie en op het criminaliseren van klimaatbetogingen. Misschien heeft het gekeken naar de Britse en de Duitse overheid, die ook steeds harder optreden tegen klimaatacties. Hoopte het OM na de soep- en plakacties in musea mogelijke demonstranten te ontmoedigen? Als dat zo is, dan hebben ze flink geblunderd.
Het ware gezicht van de staat
Je kunt je wel afvragen of wegblokkades de beste manier zijn om klimaatbeleid af te dwingen. Ze richten zich niet op de grote uitstoters en vooral ‘gewone’ burgers hebben er last van. Wat dat betreft was de actie tegen de privéjets op Schiphol afgelopen november voor mij het hoogtepunt van het klimaatprotest tot dusver. Want inderdaad, de vermogende klasse vliegt in privéjets en vaart in luxejachten de hele wereld over. Oxfam becijferde dat de 125 rijkste mensen (mede door fossiele investeringen) verantwoordelijk zijn voor de jaarlijkse uitstoot van evenveel broeikasgassen als heel Frankrijk. De mobiliteit van de ultrarijken is een vorm van geweld tegen de rest van de wereld.
Die overheid geeft 17,5 miljard aan subsidies en belastingvoordeeltjes aan de fossiele industrie en is voorlopig niet van plan om daar verandering in te brengen.
Toch was de actie van afgelopen zaterdag een groot succes. Deze heeft opnieuw het ware gezicht van de Nederlandse staat laten zien. Die overheid geeft 17,5 miljard aan subsidies en belastingvoordeeltjes aan de fossiele industrie en is voorlopig niet van plan om daar verandering in te brengen. Het rechtse kabinet van Mark ‘action, action action’ Rutte gaat volgens het Planbureau voor de Leefomgeving de eigen klimaatdoelen bij lange na niet halen. En die doelen zijn al te beperkt, ondanks de invloed van de zogenaamde ‘klimaatdrammers’ van coalitiepartijen D66 en ChristenUnie.
Verbreding van de klimaatbeweging
Ook werd weer eens duidelijk dat het OM en de politie een dubbele standaard hanteren bij demonstraties. Bij de boerenprotesten, die pro-fossiel waren, kregen boeren en sympathisanten een VIP-behandeling. De politie liet zich intimideren door grote trekkers en zette vliegensvlug in op ‘de-escalatie’ (lees: bakkie koffiedrinken en kletsen met activisten), om achteraf te proberen het een en ander recht te zetten. Vergelijk dat met de 728 gearresteerde klimaatactivisten in Den Haag. Vreedzame demonstranten die louter uit anti-fossiel idealisme protesteerden, werden de arrestantenbus in gesleept en kunnen rekenen op een boete. Ook hier is de boodschap van de Nederlandse staat ondubbelzinnig: fossiel boven alles. Je zag trouwens precies hetzelfde gebeuren tijdens de Friese wegblokkades toen actiegroep Kick Out Zwarte Piet (KOZP) in 2017 onderweg was naar Dokkum. Ook toen bekende de politie kleur: liever extreemrechts gajes beschermen dan het demonstratierecht van betogers aan wie ze overduidelijk een hekel heeft.
De demonstratie van Extinction Rebellion maakte weer eens duidelijk dat het OM en de politie een dubbele standaard hanteren bij protesten.
Wat brengt de toekomst voor klimaatactivisme in Nederland? Aan de ene kant is er kans op verbreding. Dat is lastig (en misschien wensdenken van mij), maar het kán als het de klimaatbeweging lukt om allianties aan te gaan met groepen die in meer of mindere mate slachtoffer zijn van het christelijk-liberale beleid van Rutte. Door de armoedeval van een deel van de middenklasse, veroorzaakt door de inflatie en hoge energierekeningen, is het drukker dan ooit bij de voedselbank. Maar ook onderbetaalde docenten en zorgmedewerkers zijn te mobiliseren, net als mensen van kleur die nog steeds elke dag te maken hebben met racisme en kansenongelijkheid, en als gevolg daarvan trouwens ook grotere klimaatrisico’s lopen. Wie in een (sociale) huurwoning zit die ’s zomers snikheet wordt, loopt zo een grotere kans op hittestress. De klimaatontwrichting is nauw verweven met allerlei vormen van ongelijkheid.
De fossiele industrie saboteren
Verder heeft de klimaatbeweging met de bezetting zaterdag een stap gezet naar verdieping van het protest door meer de confrontatie te zoeken. Daarvoor waarschuwde Faiza Oulahsen, hoofd klimaat en energie bij Greenpeace, begin dit jaar al op de radio. Zij wees op de invloed van Andreas Malms manifest How to Blow up a Pipeline, dat ook in Nederlandse vertaling is verschenen. Hierin pleit de Zweedse ecoloog en klimaatactivist voor een radicale flank in de klimaatbeweging die sabotage, vandalisme en de beschadiging van privé-eigendommen niet schuwt. Het radicaleflankeffect kan ervoor zorgen dat de klimaatagenda van XR of andere organisaties ineens heel redelijk en braaf lijkt. Extinction Rebellion zou gebaat kunnen zijn bij het ontstaan van zo’n radicale groep. Misschien is Just Stop Oil hier een voorbeeld van aan het worden.
Sabotage levert directe CO2-winst op: maak een paar privéjets onklaar, en je jaagt de vermogende klasse niet alleen op kosten, maar zorgt er ook voor dat de geplande luxe-emissies niet plaatsvinden.
Sabotage levert directe CO2-winst op: maak een paar privéjets onklaar, en je jaagt de vermogende klasse niet alleen op kosten, maar zorgt er ook voor dat de geplande luxe-emissies niet plaatsvinden. Sommige activisten van Extinction Rebellion lijken al te beseffen dat er een schepje bovenop moet: één van hen werd zaterdag door de NOS gefotografeerd, lezend in een exemplaar van Malms boek, terwijl de politie bezig was om met een slijptol een ketting door te zagen. Een theatrale knipoog misschien, maar wel eentje die je serieus moet nemen.
Jan-Willem Anker is redacteur van Jacobin Nederland. Hij werkt momenteel aan zijn tweede klimaatroman, Boze Zomer.
