De Zwitserse bank Credit Suisse, inmiddels overgekocht door UBS, wordt ervan beschuldigd systematisch geld te hebben witgewassen voor profiteurs van het Derde Rijk. Dat bleek in januari uit onderzoek van de begrotingscommissie van de Amerikaanse Senaat. Ook zou de bank onderzoeken hebben verdoezeld naar haar samenwerkingen met nazi-erfgenamen en -profiteurs.
Credit Suisse is niet de enige bank die tot op de dag van vandaag profiteert van haar samenwerking met het Derde Rijk. In hun boek Nazis All the Way Down: The Myth of the Moral Modern Germany beschrijven Zachary en Katharina F. Gallant de rol die nazi-winsten nog altijd spelen in Duitsland. Veel grote Duitse bedrijven beschikken nog steeds over de rijkdom die ze tijdens het fascistische regime hebben opgedaan.
Jacobin sprak met Zachary Gallant over de materiële erfenis van het nationaalsocialisme en hoe deze de Duitse politiek en samenleving van vandaag beïnvloedt. Wat betekent dit voor de strijd tegen extreemrechts?
Credit Suisse wordt momenteel onderzocht omdat ze tijdens het Derde Rijk systematisch geld voor de nazi’s zouden hebben witgewassen. De sporen hiervan zouden ze nog altijd verhullen. Zijn ze de enigen?
Nee. Het enige wat de Credit Suisse-zaak speciaal maakt, is dat ze hun schuld zo hard proberen te verbergen. In Duitsland kun je zonder problemen een verleden hebben als nazi of nazicollaborateur en tot op de dag van vandaag leven van de winsten. Je kunt een gelukkig, zorgeloos leven leiden en invloed uitoefenen op de politiek, economie en samenleving. Hetzelfde geldt voor je kinderen en de managers van je bedrijf.
Er wordt nu veel spektakel gemaakt over Credit Suisse. Maar wat zij doen zit zo diep, zo systematisch verankerd in de Duitse samenleving, dat de meeste nazi-profiteurs het niet nodig vinden om zichzelf of hun verleden te verbergen. Wie gewoon zijn mond houdt en verder leeft, heeft niets te vrezen.
En zelfs als je op een dag wordt beschuldigd, laat je gewoon een historicus de geschiedenis van je bedrijf, familie of stichting onderzoeken. De resultaten publiceer je dan als onderdeel van een groot, gezamenlijk feest: kijk, we hebben het verleden overwonnen. Daarna kun je doorgaan alsof er nooit iets is gebeurd.
Kun je een voorbeeld geven?
Ik vind het moeilijk om er één uit te lichten, want zulke ‘Aufarbeitungsprozesse’ [processen van erkenning en verwerking] hebben in bijna elk Duits bedrijf plaatsgevonden. Ze betalen professoren om de archieven in te duiken en als er dan een boek wordt gepresenteerd over hun naziverleden, benadrukken ze met het management erbij hoe belangrijk hun historische verantwoordelijkheid is. Voor de camera’s rouwen ze een beetje, om daarna te jubelen: ‘Kijk naar ons, hoe geweldig, we hebben het gedaan.’
Van de auto-industrie tot de chemie- en staalsector, bijna alle grote bedrijven in Duitsland hebben dit patroon gevolgd zonder ooit de moeite te nemen om hun nazibetrokkenheid te verbergen, zoals Credit Suisse heeft gedaan.
Je vertelde dat je de Zwitserse ambassadeur bij de Verenigde Naties confronteerde met de onderzoeken naar Credit Suisse. Hoe reageerde hij?
Ik was uitgenodigd als gast van de Zwitserse delegatie om het jubileum van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens te vieren. Het was een mooi evenement om iets heel belangrijks te vieren. De ambassadeur zelf was openhartig en vriendelijk.
‘Duitsland doet alsof het zijn nazigeschiedenis heeft overwonnen, maar heeft de winsten nooit teruggegeven.’
Ik vroeg hem in hoeverre de onthullingen over Credit Suisse zijn werk moeilijker hadden gemaakt. Zijn antwoord was verrassend open en eerlijk: hij zei dat de Zwitserse diplomatie losstaat van de Zwitserse economie, dat het een niets met het ander te maken heeft. Ik voel niets dan respect voor Zwitserse diplomaten. Maar als het gaat om wie de macht heeft in Zwitserland, zijn dat niet de diplomaten – het is de economie.
Je gaf al aan dat nazigeld een systemisch probleem is. In het boek Nazis All the Way Down, dat je samen met Katharina Gallant hebt gepubliceerd, haal je berekeningen van CIA-analist Sidney Zabludoff aan. Die zegt dat tot 250 miljard euro aan geld en goederen die tijdens het ariseren [de confiscatie van Joodse eigendommen door de nazi’s] zijn onteigend, vandaag nog steeds in handen is van de rijkste Duitse bedrijven.
Is dat niet verrassend? Is Duitsland niet beroemd om zijn politiek van herdenken en zijn Vergangenheitsbewältigung [in het reine komen met het verleden]?
Dit past goed bij het vreemde idee dat politiek en economie niets met elkaar te maken hebben. Duitsland is wereldberoemd om de manier waarop het met zijn geschiedenis omgaat.
Zelf sta ik hier zeer kritisch tegenover. Duitsland doet alsof het zijn naziverleden heeft overwonnen, maar heeft de winsten nooit teruggegeven. De 250 miljard euro waar Zabludoff het over heeft, is inmiddels omgezet in bezittingen van zo’n 300 miljard tot 1 biljoen euro in waarde. En dit geld financiert alles. Het is overal.
Dit geld is van grote invloed in Duitsland?
Dit kan niet genoeg benadrukt worden: het financiert het burgerleven. Het financiert sport. Het financiert de kunsten. Het financiert cultuur. Het financiert scholen, ziekenhuizen en allerlei andere dingen. En er vloeien elk jaar miljoenen naar de politiek.
Welke invloed heeft het gebrek aan erkenning en verwerking van het verleden op het Duitse vermogen om fascisme te bestrijden?
Het is de hoofdreden waarom Duitsers er niet slagen om met het fascisme om te gaan. Men wil ‘parallellen trekken met het nazitijdperk,’ maar er zijn geen parallellen – het is een continuïteit.
De afgelopen verkiezingen zijn gewonnen door de christendemocratische CDU, een partij die in de naoorlogse periode vol nazi’s zat en actief tegen denazificatie vocht om de overgebleven nazi’s uit de wind te houden. En de sociaaldemocraten (SPD) hadden in de jaren 1960 ook nazi’s in hun gelederen. Zij werkten aan wetten waarmee nazi’s in het hele Duitse systeem amnestie zouden krijgen.
‘De nazi’s werden niet onteigend van hun geld en bezittingen. Nu steken hun erfgenamen en profiteurs hun geld in de versterking van het extreemrechtse Alternative für Deutschland.’
Oorspronkelijk zou de denazificatie vijftig jaar duren. Maar in werkelijkheid was het na hooguit zes jaar klaar. Het hele proces was slechts een schim van wat het had moeten zijn, niet meer dan een farce. De nazi’s werden niet onteigend van hun geld en bezittingen. Nu steken hun erfgenamen en profiteurs hun geld in de versterking van het extreemrechtse Alternative für Deutschland (AfD).
Het enige dat me verbaasde was de bereidheid van de Duitse bevolking om het fascisme van het AfD te accepteren. Maar eigenlijk is dit niet meer dan logisch. Duitsland heeft geen lering getrokken uit de ervaringen van de antifascisten in de jaren 1920 en 1930. Die waren glashelder: samenwerken met nazi’s levert niets op.
Vooral niet door op institutioneel niveau met hen samen te werken, zoals aanstaand CDU-bondskanselier Friedrich Merz wil.
Precies. Maar het is niet alleen Merz’ samenwerking op wetgevend niveau die de nazi’s macht geeft, hij brengt ook de boodschap over dat je met nazi’s kunt samenwerken.
Karl Lauterbach, de SPD-minister van Volksgezondheid, had de moed om Merz een nazi te noemen vanwege de samenwerking. Maar wat gebeurde er? Lauterbach werd bekritiseerd, ging door de knieën en bood uiteindelijk zijn excuses aan.
[Antinazi-schrijver en journalist] Kurt Tucholsky zou zich omdraaien in zijn graf als hij hoorde dat Lauterbach zijn opmerking had ingetrokken, nota bene op de tachtigste herdenking van de bevrijding van Auschwitz.
Als je een nazi een nazi hebt genoemd, dan trek je je opmerking toch niet in omdat je die nazi verdrietig hebt gemaakt? Maar dat is het probleem; Duitsers tonen geen ruggengraat door bij hun uitspraken te blijven. En dus zullen ze de nazi’s nooit verslaan.
Hoe verklaar je de extreemrechtse instrumentalisering van migratie in deze context?
Het AfD heeft geprobeerd om Joodse mensen als instrument tegen migratie te gebruiken, vooral tegen de migratie van moslims. Dit is al langer een strategie. Het AfD spreekt van ‘geïmporteerd antisemitisme’.
Ik kan alleen maar zeggen dat in mijn eerste jaren in Duitsland mijn beste vrienden uit landen kwamen die door Duitsland beschuldigd worden van antisemitisme. Wat ik heb geleerd, is dat Duits antisemitisme veel gevaarlijker is dan het zogenaamde ‘geïmporteerde’ antisemitisme.
Als Duitsers het daarover hebben, moeten we praten over 1941. Toen besloot Hitler om de onafhankelijkheid van Irak tegen het Britse kolonialisme te steunen. Het leidde ertoe dat nazipropaganda in het Arabisch werd vertaald. De Moslimbroederschap verspreidde de propaganda door het Midden-Oosten.
‘Als we het hebben over ‘geïmporteerd antisemitisme’ uit deze regio, dan hebben we het over antisemitisme dat er in de jaren veertig door Duitsland naartoe is gebracht. Duitsland heeft dit antisemitisme zelf gecreëerd.‘
Het was de eerste keer in de geschiedenis dat vernietigend antisemitisme zijn weg vond naar de Arabische taal. Daarvoor was er ook al antisemitisme, dat wil ik niet ontkennen. Maar het idee dat de Joden een etnische groep zijn die moet worden uitgeroeid, werd in eerste instantie pas door de Duitsers in het Arabisch vertaald en verspreid.
Als we het dus hebben over ‘geïmporteerd antisemitisme’ uit deze regio, dan hebben we het over antisemitisme dat er in de jaren veertig door Duitsland naartoe is gebracht. Duitsland heeft dit antisemitisme zelf gecreëerd.
Toen Julius Streicher [oprichter van het extreemantisemitische weekblad Der Stürmer] in de beklaagdenbank zat tijdens de Neurenberg-processen, verklaarde hij dat Martin Luthers Over de Joden en hun leugens het model voor antisemitisme was. Het antisemitisme in dit boek is ronduit huiveringwekkend. Antisemitisme is al meer dan vijfhonderd jaar diep geworteld in de Duitse cultuur. Het hoefde niet geïmporteerd te worden.
In jullie boek eis je met Katharina dat de Duitse nazi-erfgenamen en -profiteurs het geld teruggeven.
We eisen niets. We zeggen alleen: zolang jullie het nazigeld niet teruggeven, moeten jullie niet doen alsof Duitsland zijn naziverleden te boven is gekomen. Maar op het wereldtoneel pretendeert Duitsland zijn duistere geschiedenis wel overwonnen te hebben, en dat verhindert deze noodzakelijke eerste stap naar echte denazificatie. De huidige hypocrisie daarentegen werkt verlammend.
Zachary Gallant schreef samen met Katharina F. Gallant het boek Nazis All the Way Down: The Myth of the Moral Modern Germany. Zijn onderzoek volgt de geldsporen van misdaden tegen de menselijkheid, in Duitsland en wereldwijd.
Robin Jaspert promoveert aan de afdeling internationale betrekkingen en internationale politieke economie van de Goethe Universiteit in Frankfurt. Zijn werk richt zich op financiële markten, centrale banken, mondiale machtsverhoudingen en ‘duurzame’ financiering. Naast zijn studie is hij betrokken bij politieke educatie en bewegingsactivisme.
Vertaling: Myrte Brander
