Rob Hartmans moet leren lezen. Als hij dat had gekund had hij geweten dat de bezwaren die Teun Dominicus vorige maand in Jacobin Nederland uitte tegen de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD) niet waren dat de dienst onderzoek deed naar mogelijke sympathisanten van de Rote Armee Fraktion (RAF), maar dat de methodes die daarbij gehanteerd werden, zoals het afluisteren van gesprekken tussen advocaat en cliënt, meer kwaad dan goed deden aan de rechtsstaat die de BVD pretendeerde te beschermen.
In de tijd dat Bakker Schut advocaat van de RAF was en tegelijkertijd aan het Willem Pompe Instituut voor Strafrecht in Utrecht werkte, werkte ik daar ook en was ik zijn naaste collega, eveneens advocaat. Wij wisten niet, maar gingen er wel vanuit, dat wij door de BVD in de gaten werden gehouden. Dat sprak haast vanzelf. Hoe de BVD dat deed was ons niet bekend, maar nu weten we dankzij Dominicus’ archiefonderzoek dat er op dat instituut een informant rondliep die onder meer gesprekken tussen Bakker Schut en zijn cliënten afluisterde. De verontwaardiging die Dominicus en ikzelf voelden over het optreden van de BVD in die tijd had betrekking op de schending van het beroepsgeheim van de advocaat, niet op het feit dat de BVD interesse voor ons had. Later, in de nasleep van 9/11 werd het kantoor waaraan ik inmiddels was verbonden overigens ook gevolgd door de AIVD, en werden er talloze vertrouwelijke gesprekken afgeluisterd en uitgewerkt. Na een klacht van het kantoor en een civiele procedure heeft het gerechtshof Den Haag vernietigend geoordeeld over dit optreden van de veiligheidsdienst.
Het recht op een advocaat en de vertrouwelijkheid van het contact tussen advocaat en cliënt wordt door iedereen, ook door Hartmans, gezien als een kernwaarde van de rechtsstaat. Minder hoor je over wat die advocaat dan moet doen om zijn cliënt te verdedigen. Zeker, een advocaat moet het bewijs aanvechten als daar reden voor is. Maar ook: de opstelling van de verdachte over het voetlicht brengen. Geen probleem bij diefstal of moord, maar als de verdachte zich politiek opstelt wordt het gevoeliger. De advocaat die probeert de politieke stellingname van zijn cliënt te verduidelijken, in de rechtszaal of in de media, wordt algauw met zijn cliënt vereenzelvigd. Als een advocaat uitlegt waarom zijn cliënt iemand vermoord of bestolen heeft, laadt hij daarmee nooit de verdenking op zich dat hij zélf een moordenaar of dief is. Maar de advocaat die uitlegt waarom iemand lid is van de RAF zou ineens niet meer juridisch bezig zijn en hoeft dus niet langer te rekenen op de bescherming die zijn beroepsstatus hem biedt.
Duitsland heeft een lange traditie in het criminaliseren van advocaten door ze te vereenzelvigen met hun cliënten. De advocaat Klaus Croissant, die RAF-leden verdedigde, werd door de Duitse rechtbank veroordeeld voor het ondersteunen van een terroristische organisatie. In dat kader vroeg het land de uitlevering van de advocaat, die in Frankrijk woonde. Dat uitleveringsverzoek was reden voor een massale collectieve verdediging door een grote internationale delegatie van advocaten, waar ik mij ook bij had aangesloten, bij de rechtbank in Parijs. Croissant is uiteindelijk toch uitgeleverd en moest zijn straf in Duitsland uitzitten.
Het is die val van vereenzelviging van advocaten met diegenen die ze verdedigen, waar Hartmans in is gelopen. Dat is hem te verwijten, als journalist en historicus.
Ties Prakken is oud-advocaat in Amsterdam en Utrecht en emeritus hoogleraar Strafrecht aan de Rijksuniversiteit Maastricht.
