Utrecht, maandag 2 september. De ochtendzon geeft al flink wat hitte af wanneer een paar honderd mensen zich verzamelen op het Domplein. Ze protesteren tegen de aangekondigde bezuinigingen van het nieuwe kabinet op het hoger onderwijs. Deze alternatieve opening van het academisch jaar wordt georganiseerd door elf organisaties – FNV, AOb, WOinActie, APNet, De Jonge Akademie, LSVb, ISO, PNN, 0.7, CasualAcademy en PostdocNL – en is het startschot voor verdere protestacties als de plannen uit het hoofdlijnenakkoord niet teruggedraaid worden. Een groot rood vierkant in het midden van de mensenmassa vat de plannen in manshoge hoofdletters samen: ‘-1 miljard’.
-1 miljard
Het hoofdlijnenakkoord ‘Hoop, Lef en Trots’ dat PVV, BBB, VVD en NSC afgelopen voorjaar presenteerden, zegt ‘een wildgroei aan subsidies’ te willen stopzetten. Ook staan er maatregelen in als het beperken van de instroom van buitenlandse bachelorstudenten. PvdA-kamerlid Luc Stultiens berekende aan de hand van het hoofdlijnenakkoord dat alle geplande bezuinigingen samen neer zullen komen op een mindering van 1 miljard euro. De overheidsfinanciering voor universiteiten, de zogenaamde Rijksbijdrage, houdt geen rekening met het toenemende aantal studenten, waardoor er per student sinds 2000 jaarlijks minder geld beschikbaar is. Volgens onderzoek van PwC Strategy& kampen de Nederlandse universiteiten met een jaarlijks tekort van 1,1 miljard om het ambitieniveau – de verwachtingen van kwaliteit in onderwijs en onderzoek – waar te maken. Agata Troost, postdoc-onderzoeker in economische geografie en betrokken bij de vakbondsgroep Organize the RUG: ‘Op veel faculteiten van de RUG, waaronder die van mij, zijn meer docenten nodig om het onderwijs rond te krijgen. Er waren plannen om nieuwe mensen aan te nemen, maar dat bleek onmogelijk doordat er te weinig budget was. Bij veel faculteiten worden de tijdelijke contracten van docenten niet verlengd. Minder mensen moeten dezelfde hoeveelheid onderwijs geven.’
‘Mensen zullen de academie verlaten voor de privésector, om winst te maken voor grote corporates in plaats van maatschappelijk nuttig onderzoek te doen en onderwijs te geven.’
Toegankelijkheid
Een van de kernpunten uit het hoofdlijnenakkoord is ‘toegankelijkheid publieke voorzieningen, zorg en onderwijs.’ Dit is moeilijk te rijmen met de plannen om de langstudeerboete terug te brengen, die het voor studenten moeilijker zal maken om naast hun studie te werken. Daarnaast kunnen de overige bezuinigingen leiden tot een elitairdere en ontoegankelijkere wetenschap, denkt Troost. ‘Vooral voor groepen die al precairder zijn, zoals vrouwen en minderheden, is zo’n afname van baanzekerheid en toename van werkdruk slecht nieuws. Het gevolg is dan dat die groepen steeds minder vertegenwoordigd worden in het hoger onderwijs. Mensen zullen de academie verlaten voor de privésector, om winst te maken voor grote corporates in plaats van maatschappelijk nuttig onderzoek te doen en onderwijs te geven.’ Ook de uitspraken van PVV’ers over ‘woke’ hoger onderwijs vindt ze zorgwekkend. ‘Ze lijken te denken dat er genoeg geld zou zijn als alle “diversiteitsprogramma’s” werden afgeschaft. Los van dat we diversiteit nodig hebben, laat dat zien dat ze absoluut geen idee hebben over hoe wetenschap gefinancierd wordt.’
‘Staken, staken, staken..!’
Rens Bod, hoogleraar digitale geesteswetenschappen en initiatiefnemer van de lobbygroep WOinActie, schetst in zijn toespraak een beeld van wat het hoger onderwijs te wachten staat wanneer het te maken krijgt met zo’n groot gat in de financiering. ‘Een miljard euro minder per jaar, dat komt neer op het afschaffen van één grote of twee kleine universiteiten. […] Er zullen minder vakken aangeboden kunnen worden, waardoor studenten niet meer krijgen wat ze nodig hebben. Er zal minder onderzoek gedaan kunnen worden, waardoor de kenniseconomie zal haperen.’ Wat kunnen werkers en studenten in het hoger onderwijs doen om zich hiertegen te verzetten? Bod eindigt met een ondubbelzinnige oproep: ‘Als de regering de plannen niet terugdraait, zullen we gaan staken, en wel op het meest precaire moment en met maximaal effect. We zullen gaan staken, staken, staken, staken..!’
Ook de vakbonden FNV en AOb sluiten hardere acties niet uit, al doen ze dat met wat meer slagen om de arm dan Bod. ‘Een staking is dichterbij dan voorgaande jaren, maar we moeten niet op de zaken vooruitlopen,’ zegt Floor de Booys, woordvoerder namens AOb. ‘Er gaat de komende weken van alles gebeuren om de bezuinigingen van tafel te krijgen. Allereerst gaan we praten met de mensen die de plannen nog terug kunnen draaien. Als de bezuinigingen inderdaad doorgaan, is de eerste stap beginnen met ongehoorzaamheidsacties [bijvoorbeeld een surveillancestaking, zoals docenten aan de Vrije Universiteit Brussel afgelopen mei, red.]. Een staking is een uiterst paardenmiddel.’
Op 17 september is het Prinsjesdag, en wordt de nieuwe begroting gepresenteerd. Dan zal duidelijk worden hoe de bezuinigen precies zullen uitpakken voor de universiteiten en hogescholen. De academische gemeenschap bereidt zich voor op harde klappen. Ingrid Robeyns, hoogleraar ethiek aan de Universiteit Utrecht en auteur van het boek Limitarisme: pleidooi tegen extreme rijkdom: ‘Het belangrijkste is nu dat we alle kansen aangrijpen om mensen te mobiliseren en te organiseren. Praat met je collega’s, neem hen mee naar demonstraties. Het is tijd om je innerlijke activist te omarmen.’
Hannah van Binsbergen is hoofdredacteur van Jacobin Nederland
