De linkse strijd tegen het kapitalisme heeft grote maatschappelijke veranderingen teweeggebracht, maar daar lezen en horen we tegenwoordig weinig over. Waarom dat zo is, is moeilijk te zeggen. Bij Jacobin zien we twee hoofdoorzaken waardoor het linkse geheugen volgens ons aan de vergetelheid is prijsgegeven. Sinds de jaren 90, waarin links haar ideologische veren afschudde, hebben de traditionele linkse partijen zich beetje bij beetje publiekelijk gedistantieerd van hun eigen geschiedenis. Politiek rechts kreeg hierdoor vrij spel om belangrijke linkse verdiensten – het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog, vrouwen- en LGBTQI-emancipatie, reproductieve rechten, de welvaartsstaat, democratische instituties en antiracistische wetgeving – wit te wassen door deze op te nemen in een nationalistisch verhaal over de identiteit van Nederland. Gedurende dit proces werd er, zowel door links als rechts, steeds minder aandacht geschonken aan de activistische strijd die aan deze verworvenheden voorafging. Met andere woorden: de linkse politieke traditie is door de jaren heen veranderd in een onherkenbare wees.
Een geschiedenis te winnen
Dat de linkse traditie in veelstromenland Nederland een onbereikbare onderstroom is geworden, maakt dieper duiken noodzakelijk. Niet uit een nostalgisch verlangen naar het verleden, maar om uit te spitten wat dit verleden ons vandaag nog te bieden heeft. Welke inzichten en middelen biedt het ons voor de strijd van nu? In hoeverre kan dit archief de linkse verbeeldingskracht verrijken? Ook voor het verleden geldt dat er werelden te winnen zijn. In een tijd waarin linkse verworvenheden schaamteloos door rechts worden gecriminaliseerd of ongedaan gemaakt, is het belangrijk hoop te bieden door te laten zien hoe mensen telkens weer manieren vonden om voor hun waardigheid te vechten, te overleven en solidair met elkaar te zijn. Hoe we de geschiedenis vertellen, bepaalt immers hoe we naar de toekomst kijken. De koers van de hoofdstroom beïnvloeden is ons uiteindelijke doel, maar allereerst willen we de linkse onderstroom doen aanzwellen – of op zijn minst de bedding waardoor zij zich een pad baant, een beetje breder maken.
Historische reflecties op prangende vragen
De Nederlandse editie van Jacobin heeft zichzelf als doel gesteld om de verwaarloosde linkse tradities van Nederland opnieuw te ontsluiten. In de vaste rubriek Het Linkse Geheugen willen we de sporen die deze geschiedenissen getrokken hebben, uitlichten en volgen. We laten onze lezers kennismaken met bekende en minder bekende personen, acties en groepen uit de linkse beweging in de Nederlandstalige wereld.
In een tijd waarin linkse verworvenheden schaamteloos door rechts worden gecriminaliseerd of ongedaan gemaakt, is het belangrijk hoop te bieden door te laten zien hoe mensen telkens weer manieren vonden om voor hun waardigheid te vechten, te overleven en solidair met elkaar te zijn.
Naast een vaste rubriek, wil Jacobin Nederland dat verhalen uit de linkse geschiedenis ook tot uiting komen in andere stukken voor het blad. Je kunt tenslotte niet om de geschiedenis heen. We streven ernaar om lezers inzichtelijke en verrassende historische reflecties te bieden op de prangende vragen van deze tijd. Want wie weet dat Joop den Uyl, de laatste sociaaldemocratische minister-president van Nederland, al in de jaren zeventig nadacht over de mogelijkheden van een ‘roodgroene’ politiek, zoals Merijn Oudenampsen liet zien? Een kwestie die anno 2023 opnieuw hoog op de agenda staat. En wie kent nog het homopolitieke activisme van Uitgeverij De Woelrat, opgediept door Lars Meijer, waarvan de initiatiefnemers geen genoegen namen met een politiek van seksualiteit die alleen op assimilatie met de bestaande orde uit was? Wie herinnert zich de ZMW-vrouwen (zwarte, migranten- en vluchtelingenvrouwen) die, nog vóór het begrip ‘intersectionaliteit’ gemunt werd, een ‘kruispuntdenken’ formuleerden dat licht scheen op de positie van dubbel of driedubbel gemarginaliseerde vrouwen in Nederland? Het zijn maar een paar voorbeelden die laten zien dat het loont om te graven naar historische ontwikkelingen en gebeurtenissen die samen ons linkse geheugen vormen.
Nederland is groter dan Nederland
Hoewel onze ogen vooral gericht zullen zijn op Nederland, willen we benadrukken dat het linkse geheugen altijd mede is gevormd door wat zich buiten onze landsgrenzen heeft afgespeeld. Vaak blijft dit onderbelicht, doordat het linkse verleden langzaam maar zeker geïncorporeerd is in een kortzichtig nationalistisch narratief. De op internationale solidariteit gestoelde verbanden, onlosmakelijk verbonden met de linkse politieke strijd, lijken hierdoor uit ons collectieve geheugen gewist. Een linkse geschiedenis schrijven betekent per definitie dat we ook een bredere mondiale geschiedenis moeten belichten en begrijpen. Het verzet tegen het kapitalisme heeft immers talloze linkse denkers en activisten geïnspireerd om voorbij de nationale grenzen te denken en kijken. Daarnaast heeft Nederland historisch gezien een belangrijke rol gespeeld bij de totstandkoming van mondiale kapitalistische structuren.
Door Nederland te benaderen als knooppunt in een verbonden wereld en niet als centrum, kunnen we onze geschiedenis uit zijn nationalistische kluisters halen. De geschiedenis van Nederland reikt, gezien het koloniale verleden, al sinds de vroegmoderne tijd verder dan de eigen, Europese landsgrenzen. Het onderscheid tussen ‘de metropool’ en ‘de kolonies’ is minder scherp dan de nationalistische retoriek suggereert. Ook willen we de mythe ontkrachten dat (geschied)schrijvers en journalisten altijd oog hebben gehad voor wat zich in alle gebieden van het land heeft afgespeeld. Dit narratief verbloemt dat het vooral de stedelijke gebieden zijn die als hoofdpersonage mogen figureren in de nationale geschiedenis.
Door Nederland te benaderen als knooppunt in een verbonden wereld en niet als centrum, kunnen we onze geschiedenis uit zijn nationalistische kluisters halen.
Ook het zelfbeeld van een verlichte, progressieve natie waarin links zijn eigen vitrine krijgt, is niet het onze. In plaats van een museum inrichten, willen we een levende linkse cultuur herwinnen. We zullen ons dan ook niet beperken tot Nederland, maar de positie van Nederland en Nederlandstalige gebieden verbinden met de wereld daarbuiten, inclusief de voormalige koloniale gebieden en het Caraïbisch Nederland van vandaag.
Oproep aan schrijvers
We kunnen (en willen) dit ambitieuze project om het linkse verleden te doen herleven, niet in ons eentje ter hand nemen. Daarom roepen we onderzoekers, wetenschappers, kunstenaars, activisten en de netwerken en instituties waarin zij actief zijn, op om met ons mee te denken. Jacobin biedt een platform waarop zij hun bevindingen met een breed publiek kunnen delen en met elkaar in gesprek kunnen gaan. We hopen uiteenlopende stukken te ontvangen over historische figuren, gemeenschappen en organisaties die meer aandacht verdienen, maar nog altijd als onbekenden voortleven.
We bieden hier dan ook geen canon aan, maar een uitnodiging om kritisch en gezamenlijk het linkse geheugen te definiëren en weer op te bouwen.
Als socialistisch tijdschrift hechten we er vooral aan om individuen, groepen en instituties uit historisch achtergestelde gemeenschappen een stem te geven binnen de linkse beweging. Daarom staan we open voor een discussie over wie historisch gezien de eer heeft gekregen links te mogen vertegenwoordigen. We kunnen alleen een collectieve visie op het linkse verleden promoten als dit op een verantwoorde manier gebeurt, waarbij we onderdrukkende structuren omverwerpen. Ook binnen onze eigen kring. Dit betekent dat we ongemakkelijke gesprekken niet schuwen. Uiteindelijk helpen die ons vooruit.
Een verleden gericht op de toekomst
Geschiedenis schrijven is wetenschap, maar historische kennis kan steriel worden als deze niet wortelt in het nu en in een cultuur waarin ze gedragen en doorgegeven wordt. We bieden hier dan ook geen canon aan, maar een uitnodiging om kritisch en gezamenlijk het linkse geheugen te definiëren en weer op te bouwen. Onze hoop is dat we zo de patstelling op links kunnen doorbreken: het idee dat links tot niets anders in staat is dan de pijn van het kapitalisme te verzachten. We streven ernaar een alternatieve visie te ontwikkelen waarmee we de dominantie van het kapitalisme kunnen doorbreken. En dat is uiteraard nog maar het begin. Uiteindelijk zal links zich vooral moeten richten op de belangrijkste en moeilijkste opgave van deze tijd: concrete vooruitzichten bieden waardoor we de strijd voor een niet-kapitalistische maatschappij kunnen realiseren. Om dit voor elkaar te krijgen, moeten we niet alleen vooruitkijken, maar ook, zoals de linkse filosoof Walter Benjamin schreef, onze blik naar het verleden wenden.
Farah Bazzi en Frank Keizer zijn redacteuren van Jacobin Nederland.
