Er is een moment in een van de meest recente afleveringen van de podcast Interdependence waarop de gebruikelijke meligheid van tafel na vijf minuten van tafel wordt geveegd en de echte inzet van het gesprek duidelijk wordt.‘Mensen praten nog steeds over muziek,’ zegt cohost Mat Dryhurst, ‘alsof de wereld niet wezenlijk veranderd is.’

Al een aantal jaar zijn er weinig betrouwbaardere gidsen voor de betekenis van deze verandering dan Dryhurst en zijn partner, de gelauwerde performer en componist Holly Herndon. Sinds 2020 hebben Herndon en Dryhurst ongeveer elke week nieuwe afleveringen van Interdependence geüpload, gesprekken met onder andere onderzoeker op het gebied van kunstmatige intelligentie (AI) François Pachet, performancekunstenaar Marina Abramović en de minister van digitale zaken van Taiwan, Audrey Tang. Soms lijkt het echtpaar zo ver op de zaken vooruit te lopen dat er in hun stemmen een ondertoon van frustratie doorschemert over het feit dat de rest van de wereld niet ziet hoe ver de sociale en technologische doelpalen al zijn verschoven.

Ik interviewde Herndon en Dryhurst voor het eerst in 2013, toen haar album Movement uitkwam. Op dat moment speelden AI-achtige tools, behalve als hulpmiddel om ‘dingen bij elkaar te stoppen’ en subtiel verschuivende ‘texturale elementen’ te creëren, ‘geen grote rol’ in Herndons muziek, vertelde ze me. Maar in de jaren daarna is de technologie snel geëvolueerd. In november 2018, net toen er nieuwe soorten grote taalmodellen werden uitgevonden door bedrijven als Google en OpenAI, postte Herndon op Twitter: ‘AI is een misleidende, te veel misbruikte term. Collectieve Intelligentie (CI) is beter. Vaak zijn alleen wij het (onze arbeid/gegevens), die in zijn geheel, worden ingezet om waarde te produceren voor een paar enkelen. Voor hen is het misschien eenvoudig om dit ongestraft te doen, omdat we worden afgeleid met sprookjes over gevoelige robots.’ Diezelfde week bracht ze de eerste video uit van haar derde album Proto, een plaat die deze kwesties direct aansnijdt.

De drijfveer achter het project was allicht wat ongebruikelijk. Na jaren solo met een laptop te hebben getoerd, voelde Herndon een drang om weer met andere mensen te zingen. Toen ze opgroeide in Johnson City, Tennessee, zong Herndon in kerkkoren en nu merkte ze dat ze ‘het plezier van het zingen met andere mensen miste, evenals het plezier van het publiek dat dit plezier voelde’, zei ze in een interview in januari 2020. Tegelijkertijd zijn zij en Dryhurst allebei zelfbenoemde ‘nerds die geïnteresseerd zijn in nerdy onderwerpen’. Wat er gebeurde met grote taalmodellen en deep learning was te verleidelijk om te weerstaan. AI-programma’s worden meestal gebouwd op enorme datasets, meestal geschraapt van de woorden, beelden en geluiden die miljoenen mensen over de hele wereld op internet hebben gezet, die vervolgens worden gebruikt om algoritmische systemen te trainen om nieuwe inhoud te produceren die de inhoud nabootst waarop het is getraind, waardoor een soort opeenhoping ontstaat van een enorme rijkdom aan menselijk denken. Maar Herndon is niet geïnteresseerd in het reproduceren van andermans ideeën en is te gewetensvol om zich andermans gegevens zonder toestemming toe te eigenen, zoals de grote softwarebedrijven doen.

Met behulp van een krachtige gaming-computer begon Herndon haar eigen dataset te bouwen op basis van haar eigen stem, de stem van haar partner en bijdragen van een aanvullend vocaal ensemble van veertien andere goede vrienden, die allemaal naar behoren werden gecrediteerd en gecompenseerd voor hun bijdragen. Het resulterende programma, Dryhurst en Herndon’s ‘AI Baby’, noemden ze Spawn [wat in het Engels kikkerdril, viskuit of simpelweg gebroed betekent, red.] en tijdens het opnameproces van het album werd deze baby niet alleen beschouwd als een generator van inhoud, maar ook als een medewerker van de meer ‘vlezige deelnemers’. Geluiden en compositorische ideeën vloeiden tussen mens en machine heen en weer, en werden bij elke stap in het proces vreemder en vreemder. De eindresultaten zijn buitengewoon betoverend, het lijkt wel middeleeuwse volksmuziek die van een andere planeet wordt toegestraald. De grenzen tussen organisch en digitaal vervagen tot het punt dat ze niet meer te onderscheiden zijn.

Proto leert ons welke potentiële esthetische voordelen uit het werken met machine learning systemen kunnen voortkomen. Het is ook een eerste stap in het doordenken van het ethische mijnenveld dat dergelijke systemen vertegenwoordigen. Herndons bezwaar tegen de opkomende vloed van ‘deepfake’ songs, waarin artiesten als Travis Scott en Kanye ‘Ye’ West digitaal worden gereconfigureerd om teksten te vertolken die ze nooit hebben uitgesproken in stijlen die ze hebben gebruikt, is tweeledig: aan de ene kant is het extractief. Dergelijke praktijken profiteren van andermans arbeid zonder hun toestemming. Daarbovenop is het saai, omdat het een eindeloze overdaad van hetzelfde oplevert in plaats van iets radicaal nieuws.

De aanpak van Herndon en Dryhurst suggereert dat er een andere manier mogelijk is. Ze hebben nog niet alle antwoorden, maar het doel van hun podcast Interdependence is om op zijn minst een reeks gesprekken op gang te brengen die in de richting van die weg beginnen af te tasten. Zoals Herndon zelf zei in een interview met de Guardian in mei 2019: ‘We zijn er nog niet achter hoe we moeten omgaan met intellectueel eigendom [in pre-digitale muziek] en AI is alsof een sample benen kan krijgen en kan gaan rennen. Het is opnametechnologie 2.0 en we hebben geen ethisch kader.’

Nu grote platenmaatschappijen zoals Warner Records al investeren in systemen zoals Endel, een app voor het genereren van een eindeloze grijze brij van ‘gepersonaliseerde geluidsomgevingen’, is het misschien de moeite waard om aandacht te besteden aan de vruchten van een meer door kunstenaars geleide benadering van de immense rijkdom van onze eigen menselijke collectieve intelligentie.

Robert Barry is freelance schrijver en componist. Zijn laatste boek Compact Disc verscheen in 2020.

Vertaling: Tina Hoenderdos