Op 8 december 2024 stapt Bashar al-Assad aan boord van een vliegtuig naar Moskou. Het betekent het einde van de Ba’ath-partij in Syrië en van een halve eeuw aan heerschappij van de familie Assad, die het land regeerde met martelingen en surveillance. Sindsdien zijn veel Syriërs op zoek naar familieleden die door het regime zijn ontvoerd en overal in het land zijn massagraven gevonden. Alleen al sinds 2013 zijn er naar schatting 100.000 mensen gearresteerd en gemarteld. Meer dan 150.000 mensen worden nog altijd vermist.
Er heerst in Syrië grote vreugde over het einde van het Assad-regime, maar die is vermengd met angst voor de toekomst. De nieuwe machthebbers, het islamistische Hayat Tahrir al-Sham (HTS), hebben hun wortels in Islamitische Staat (IS) en het Al-Nusra Front. Veel groepen zijn bang dat de onderdrukking nu onder een nieuwe vlag zal doorgaan. De bezorgdheid is vooral groot in het Autonome Bestuur in Noordoost-Syrië.
Deze voornamelijk Koerdische, quasi-autonome regio beslaat ongeveer een derde van het Syrische grondgebied en wordt door geen enkel land officieel erkend. Alle functies binnen het zelfbestuur worden op paritaire basis ingevuld: in gelijke mate door mannen en vrouwen. Turkije voert al jaren een oorlog tegen dit bestuur: in 2016 lanceerde het zijn eerste militaire offensief ter plaatse, sinds 2018 bezet Turkije de regio Afrîn en sinds 2018 ook Serê Kaniyê en Girê Spî.
De val van Assad heeft een nieuwe impuls gegeven aan Turkije en de huurlingen die de Turkse staat steunt. Momenteel dreigt er zelfs een aanval op Kobanê, de stad die als geen ander symbool staat voor de strijd tegen IS.
Îlham Ehmed is een van de twee functionarissen voor buitenlandse betrekkingen van het democratische zelfbestuur in Noordoost-Syrië. Ehmed is zelf Koerdisch en in Afrîn geboren. Sinds 1990 zet zij zich in voor een democratisch en pluralistisch systeem in de regio. Ze vertegenwoordigt het zelfbestuur op internationaal niveau en is een sleutelfiguur voor het Syrië na Assad. In een interview met Jacobin legt ze uit hoe de val van Assad de toekomst van het zelfbestuur zal beïnvloeden.
Îlham Ehmed, als Koerd in Syrië heeft ook u veel geleden onder Bashar al-Assad. Wat betekent de omverwerping van de gehate dictator na dertien jaar oorlog voor u?
Jarenlang voerde het Ba’ath-regime een wreed beleid tegen de Koerden, onder meer met onteigeningen. Ook werden Koerden uit hun dorpen in Noord-Syrië verdreven, om plaats te maken voor Arabieren die zich daar vestigden.
Dit wordt ook wel het beleid van de ‘Arabisch Gordel’ genoemd. De Koerden werden systematisch uitgesloten van de politiek en mochten ook niet politiek actief zijn. Velen die dat wel waren, werden gearresteerd en gemarteld. Een voorbeeld van deze repressie is het bloedbad in het Qamişlo-stadion op 12 maart 2004, toen het regime een conflict tussen Arabieren en Koerden uitlokte waarbij talloze doden vielen.
‘Turkije gebruikte de ontwikkelingen in Syrië om met islamistische huurlingen de regio Til Rifat aan te vallen, waar tienduizenden vluchtelingen uit de sinds 2018 bezette regio Afrîn leven.’
Het Ba’ath-regime negeerde de etnische en religieuze diversiteit in Syrië, net als de vrouwenrechten, en vertrouwde op onderdrukking. Het omverwerpen van dit regime was het doel van alle Syriërs, maar vooral van de Koerden, die naar vrijheid en democratie streven. Maar de vreugde wordt verstoord door aanvallen van de Turkse staat. Turkije voert een zeer vergelijkbaar beleid als Syrië – het verdrijft de Koerden en laat soennitische Arabieren zich vestigen in de Noord-Syrische regio’s die het bezet.
Sinds de Turkse bezetting van Afrîn is het merendeel van de Koerdische bevolking ontheemd. Het aandeel van de Koerdische bevolking daalde van 97 procent naar minder dan 35 procent. Terwijl islamistische groeperingen zoals HTS het Assad-regime omverwierpen, begon Turkije ook rechtstreeks de gebieden van het democratische zelfbestuur in Noord- en Oost-Syrië aan te vallen. Wat is hiervan het doel?
Turkije gebruikte de ontwikkelingen in Syrië om met islamistische huurlingen de regio Til Rifat aan te vallen, waar tienduizenden vluchtelingen uit de sinds 2018 bezette regio Afrîn leven. Dit leidde tot de ontheemding van ongeveer 150.000 mensen die naar de autonome gebieden ten oosten van de Eufraat moesten vluchten. Als gevolg hiervan vielen Turkije en zijn huurlingenleger, het Syrisch Nationaal Leger (SNA), ook de stad Manbij aan. Een staakt-het-vuren dat opriep tot de terugtrekking van alle militaire eenheden en de oprichting van een civiel bestuur in Manbij, werd door Turkije verbroken en is tot op de dag van vandaag niet uitgevoerd.
Vooral de Koerden, die ongeveer 30 procent van de bevolking van Manbij uitmaken en die actief betrokken waren bij het zelfbestuur, moesten vluchten omdat ze kwetsbaar waren voor aanvallen van huurlingen die Turkije beheerste. Er vonden plunderingen, verdrijvingen en oorlogsmisdaden plaats. De aanval op Manbij was niet bedoeld om de stad te bevrijden van het regime, maar gericht tegen de overwegend Arabische Militaire Raad van Manbij, die deel uitmaakt van het democratische zelfbestuur van Noord- en Oost-Syrië. Deze militaire raad beschermt de stad tegen Turkse aanvallen sinds de bevrijding van IS.
‘Kobanê is het symbool van verzet tegen de zogeheten Islamitische Staat (IS). Daarom moeten aanvallen door de Turkse staat koste wat kost worden voorkomen.’
Wat is het doel van Turkije in Syrië?
Het doel van de Turkse staat is om heel Syrië onder controle te krijgen. Turkije presenteert zich al als de verantwoordelijke voor Syrië en geeft instructies over wat er wel en niet gedaan moet worden. Nu is Turkije van plan om de resterende gebieden met geweld te veroveren en daarbij de hulp in te schakelen van islamistische huurlingen. Als NAVO-lid handelt Turkije in de regio in overeenstemming met de NAVO-strategie. Hoewel de VS hebben geprobeerd het conflict door middel van dialoog op te lossen, lijkt het erop dat Turkije de dialoog afwijst en kiest voor oorlog. Het is daarom dringend noodzakelijk om een duidelijk standpunt in te nemen tegen het Turkse bezettingsbeleid en de destabilisatie van de regio.
Bestaat er nu gevaar voor een aanval op Kobanê en andere gebieden?
Ja, de aanvallen van de Turkse staat op Kobanê duren voort, de elektriciteits- en watervoorziening is onderbroken en de burgerbevolking daar loopt groot gevaar. De Turkse staat bereidt zich duidelijk voor op een aanval op Kobanê, terwijl de bevolking en de Koerdisch-Arabisch-Christelijke alliantie van de Syrische Democratische Strijdkrachten (SDF) intensieve voorbereidingen treffen om de stad te verdedigen. Kobanê is het symbool van verzet tegen de zogeheten Islamitische Staat (IS). Daarom moeten aanvallen door de Turkse staat koste wat kost worden voorkomen.
Er zijn berichten over ontheemding en aanvallen op de burgerbevolking door SNA-huurlingen. Hoe is de humanitaire situatie ter plaatse? Hoe gaat het zelfbestuur om met de situatie?
Precies, het SNA staat bekend om zijn misstanden en oorlogsmisdaden. De situatie van de burgerbevolking is zeer slecht. Ze werden overrompeld door de aanvallen en moesten al hun bezittingen achterlaten. Uit angst voor de wreedheden van de islamistische huurlingen vluchtten ze naar de gebieden ten oosten van de Eufraat. Veel vluchtelingen wonen nu in schoolgebouwen van het autonome bestuur, waardoor ook de schoolactiviteiten gedeeltelijk stil zijn komen te liggen.
‘De Turkse staat en zijn geheime diensten proberen al lang met manipulatieve propaganda angst onder de Arabische bevolking in de zelfbesturende regio’s aan te wakkeren en een Koerdisch-Arabisch conflict uit te lokken.’
Tegelijkertijd zijn er in de autonome gebieden in Noordoost-Syrië al veel vluchtelingen uit de door Turkije bezette gebieden, naast mensen die vanwege de oorlog in Libanon hun toevlucht bij ons hebben gezocht. Daarom hebben we — gezien de winterse omstandigheden — dringend hulp nodig. Om deze humanitaire crisis het hoofd te bieden, vooral om in de basisbehoeften van kinderen en ouderen te voorzien.
Tegelijkertijd houden jullie nog steeds tienduizenden IS-aanhangers gevangen in de autonome gebieden.
Ja, er zitten nog steeds ongeveer 12.000 IS-aanhangers in de gevangenissen van het zelfbestuur, plus hun familieleden in verschillende kampen. De aanvallen van Turkije vergroten uiteraard het gevaar dat zij vormen. De laatste tijd zijn er steeds meer berichten over ontsnappingspogingen en opstanden binnen en buiten de kampen en gevangenissen.
Ook de activiteiten en aanvallen van slapende IS-cellen nemen toe. De operaties van de internationale coalitie en de SDF tegen IS gaan daarom door. Maar de dreiging van IS, gemotiveerd door de aanvallen van Turkije, blijft enorm. Bovendien bevinden we ons in een zeer gespannen veiligheidssituatie, omdat we gedwongen zouden zijn om bewakingspersoneel naar het front te verplaatsen als de oorlog zou escaleren. De verspreiding van IS-strijders vormt een onoverzienbare wereldwijde bedreiging.
Hoe slaagde HTS erin om in elf dagen grote delen van Syrië in te nemen? Vond u dat verrassend?
We wisten dat HTS een offensief plande, maar we gingen ervan uit dat ze alleen de gebieden tot aan de belangrijke transportroute M5 wilden innemen. Opeens zagen we dat Aleppo, Hama, Homs en zelfs Damascus waren ingenomen, nadat gewapende groepen uit Zuid-Syrië zich bij het offensief hadden aangesloten. Maar deze ontwikkelingen waren niet het resultaat van hevige gevechten, aangezien het regime weinig weerstand bood en Rusland en Iran hun steun introkken.
Het lijkt erop dat Rusland verzwakt was door de oorlog in Oekraïne en troepen uit Syrië moest terugtrekken. Het Ba’ath-regime luisterde niet naar zijn volk en bondgenoten en bleef vasthouden aan zijn positie, wat ertoe leidde dat Rusland en Iran hun steun introkken.
Iran en zijn bondgenoten leden zware nederlagen in de oorlogen in Gaza, Libanon en Jemen. Bovendien werden de Iraanse strijdkrachten in Syrië langdurig door Israël gebombardeerd en waren ze ernstig verzwakt. Hierdoor kon Iran geen weerstand meer bieden. Het regime was nu geïsoleerd en kon de aanvallen niet meer afslaan, waardoor HTS deze steden relatief eenvoudig kon overnemen.
Wat kunt u zeggen over de beschuldigingen dat de SDF geschoten heeft op protesten van de Arabische bevolking in Raqqa, de voormalige hoofdstad van IS in Syrië? Is de Koerdisch-Arabische alliantie achter het project van zelfbestuur niet sterk genoeg en dreigt deze nu uiteen te vallen?
De situatie is niet wat het lijkt. De Turkse staat en zijn geheime diensten proberen al lang manipulatieve propaganda te gebruiken om angst aan te wakkeren onder de Arabische bevolking in de autonome regio’s. En om een Koerdisch-Arabisch conflict uit te lokken om de regio te destabiliseren. Wij pakken dit aan door een open dialoog te zoeken en te pleiten voor gezamenlijk democratisch zelfbestuur voor de verschillende bevolkingsgroepen.
‘Er wordt nu veel gesproken over democratie en vrede in Syrië, maar we hebben duidelijke principes nodig over hoe we dat kunnen bereiken.’
Een voorbeeld van dergelijke provocaties zijn de recente gebeurtenissen in Raqqa. Tijdens een bijeenkomst om de val van het regime te vieren en de vlag van de Syrische revolutie te verwelkomen, openden gewapende mannen plotseling het vuur op de menigte, waarbij veel mensen gewond raakten.
Turkse media meldden onmiddellijk dat de SDF op burgers zou hebben geschoten. Later bleek dat deze mannen doelbewust als provocatie waren gebruikt. Ze werden gearresteerd en de situatie escaleerde niet, omdat de inwoners van Raqqa begrepen dat de SDF of de binnenlandse veiligheidstroepen niet zomaar op burgers zouden schieten.
Wat vindt u ervan dat er in Europa al wordt gesproken over de terugkeer van vluchtelingen naar Syrië? Is een stabielere situatie überhaupt in zicht?
De situatie in Syrië is onzeker en er is dringend behoefte aan een interne Syrische oplossing, waarbij de Syrische bevolking zelf over haar eigen toekomst beslist. Om de humanitaire crisis aan te pakken, is een gezamenlijk nationaal comité nodig, waarin alle Syrische regio’s vertegenwoordigd zijn.
Er moet een eerlijk en transparant systeem komen voor de distributie van humanitaire hulp aan de burgerbevolking. Wij vinden dat het verkeerd is om humanitaire hulp via de Turkse staat te verstrekken en die vervolgens af te schilderen als een gulle donor. Als de EU zich daarentegen inzet voor een eerlijk en gedecentraliseerd systeem, dan zorgt dat ervoor dat de hulp daadwerkelijk terechtkomt bij de mensen die het nodig hebben.
De leider van HTS — dat door westerse landen als terroristische organisatie wordt beschouwd — Abu Muhammad al-Julani, is een voormalig IS-lid uit Irak. Maar hij heeft onlangs zijn tolerantie jegens Koerden en andere minderheden uitgesproken. Wat kan er volgens u worden verwacht van de nieuwe interim-regering in Damascus?
Het valt nog te bezien hoe serieus dit standpunt is en of het zal worden geïmplementeerd. De interim-regering onder leiding van de Syrische Al-Qaeda-tak HTS mag niet het nieuwe regime worden. Er moet een nieuwe interim-regering worden gevormd, waarin soennieten, Koerden, christelijke Arameeërs, Armeniërs, Druzen, Alawieten en alle lagen van de bevolking van Syrië, en met name vrouwen, zitting hebben. Dit is de enige manier om verkiezingen en een nieuwe grondwet voor te bereiden die in harmonie zijn met de sociale diversiteit van Syrië. Ondanks Julani’s achtergrond moeten deze principes ook voor een democratische toekomst voor Syrië gelden.
‘De verworvenheden op het gebied van vreedzaam samenleven van verschillende bevolkingsgroepen, directe democratie en vooral de vrijheid van vrouwen zijn ongekend in de regio.’
De omstandigheden onder de regering in Idlib zijn onaanvaardbaar. Positieve uitlatingen richting de Koerden moeten nu in de praktijk worden gebracht. Met name de vrouwenhatende houding van HTS, dat vrouwen wil dwingen een hoofddoek te dragen, is onverenigbaar met onze ideeën. Koerdische vluchtelingen uit het door Turkije bezette Afrîn moeten kunnen terugkeren naar hun thuisland, terwijl de Arabische bevolking uit Ghouta, Idlib en Daraa die daar zijn hervestigd ook moet terugkeren. De nieuwe interim-regering is hiervoor verantwoordelijk.
Het Autonome Bestuur in Noordoost-Syrië heeft nu een 10-puntenplan aangekondigd waarin het alle Syrische actoren uitnodigt voor een gezamenlijke politieke dialoog in Syrië. Wat is volgens u nodig voor een vreedzame en democratische toekomst voor Syrië?
Er wordt nu veel gesproken over democratie en vrede in Syrië, maar we hebben duidelijke principes nodig over hoe we dat kunnen bereiken. Het initiatief voor zelfbestuur in Noord- en Oost-Syrië heeft vooral tot doel de basis te leggen voor een eerlijke dialoog over oplossingen. In onze regio is het zelfbestuur er tot nu toe in geslaagd om de bescherming en voorziening in basisbehoeften van vijf miljoen mensen te waarborgen. Met de ervaring die we hebben opgedaan met democratisch zelfbestuur, kunnen we ook andere regio’s in Syrië ondersteunen.
De verworvenheden op het gebied van vreedzaam samenleven van verschillende bevolkingsgroepen, directe democratie en vooral de vrijheid van vrouwen zijn ongekend in de regio. Ook in militaire aangelegenheden hebben we altijd onze bereidheid getoond om met de SDF deel uit te maken van het Syrische leger, inclusief de vrouweneenheden van de YPJ, en om onze verantwoordelijkheid voor het recht op zelfbeschikking van alle Syrische volkeren waar te maken. Het 10-puntenplan van ons zelfbestuur is gericht op een pan-Syrische overeenkomst en hiervoor is de onderlinge dialoog de belangrijkste basis.
Justus Johannsen is activist, geeft politieke scholing en schrijft regelmatig over sociale bewegingen en internationale conflicten.
Vertaling: Myrte Brander
