Als we namen als Bill Gates, Jeff Bezos of Elon Musk noemen, dan weten de meeste mensen over wie we het hebben. Maar veel te weinig Nederlanders kennen Shawn Fain. En dat terwijl ook Shawn Fain miljarden heeft verdiend. Miljarden voor de werkende klasse, dat wel. Fain werd in de lente van 2023 tot voorzitter van de Amerikaanse automobielvakbond United Auto Workers (UAW) gekozen in de eerste rechtstreekse leiderschapsverkiezing in de geschiedenis van de vakbond. Die verkiezing leidde een drastische koerswijziging van de UAW-vakbond in. Slechts enkele maanden na zijn verkiezing eiste hij een onmiddellijke loonsverhoging van 20 procent en een totale loonsverhoging van 46 procent over een periode van vier jaar.
U leest het goed: 46 procent. Daarnaast eiste de vakbond ook dat werkers weer een degelijk pensioen krijgen, gezondheidszorg voor gepensioneerden, een vierdaagse werkweek, meer bescherming en een gunstige overgang naar elektrische voertuigen. ‘Gedurfd,’ zo gaf Fain toe, ‘en ook gerechtvaardigd’, als je de loonmatiging na de Grote Recessie afzet tegen woekerwinsten die de auto-industrie de afgelopen jaren boekte.
Toen de drie grootste autofabrikanten — General Motors, Ford en Stellantis (het vroegere Chrysler) — niet ingingen op de eis legde hij samen met tienduizenden leden wekenlang de productie stil door zogenaamde stand-up stakingen. Voor het eerst in de geschiedenis werd bij de ‘grote drie’ autofabrikanten tegelijkertijd gestaakt. De stakingen verrasten de werkgevers en twee maanden later werd de grootste buit in de geschiedenis van de UAW binnengehaald.
United Auto Workers is met één miljoen leden een van de grootste vakbonden in de Verenigde Staten. Leden werken in autofabrieken en bij de toeleveranciers, maar de vakbond is ook actief in sectoren als het hoger onderwijs, de casino’s en tech. De bond heeft meer dan 600 afdelingen en sluit zo’n 1100 cao’s, pensioenafspraken en andere overeenkomsten af met meer dan 1600 werkgevers. Maar de machtsbasis van de bond ligt bij de grootste drie Amerikaanse autofabrikanten.
‘Een democratische vakbond is zoveel beter dan een door leiding gestuurde bond die alle beslissingen neemt en bevelen geeft.‘
De UAW heeft een bewogen geschiedenis die getekend werd door zowel radicale vakbondsleiders als een sterk anti-communisme. Ook heeft er een felle anti-racismestrijd gewoed binnen de vakbond, met expliciete voorstanders van de burgerrechtenbeweging en een vertegenwoordiging van de League of Revolutionary Black Workers, maar ook sterke tegenwerking, uitsluiting, en racisme. De afgelopen jaren was het opnieuw roerig binnen de UAW. Vanaf 2017 kwamen steeds meer corruptieschandalen aan het licht. UAW-leiders bleken op grote schaal vakbondsgelden te misbruiken om hun luxe leventje te financieren. Ook lieten allerlei UAW-leiders zich omkopen door werkgevers om gunstige contracten af te sluiten. Meerdere vakbondsleiders zijn in de gevangenis beland.
In 2020 ging de UAW akkoord met een onafhankelijke toezichthouder, benoemd door het ministerie van Justitie, om verdere corruptie te voorkomen. De corruptieschandalen boden de hervormingsgezinde leden ook een basis om hervormingen af te dwingen, waaronder een direct gekozen voorzitter. Die voorzitter werd Shawn Fain, en Fain wist meteen resultaten te boeken. Want in de herfst van 2023 werd uiteindelijk een compromis gesloten waarvan het meest in het oog springend de loonsverhoging is die op kan lopen tot 30 procent over een periode van vier jaar.
We spreken Shawn Fain begin september in Oostende waar hij de hoofdspreker is op het linkse festival Manifiesta. Fain, een witte man van middelbare leeftijd — kalend, sneakers, spijkerbroek, T-shirt met Eat the Rich erop — weet de massa te bewegen als hij op het podium staat, tegen ons spreekt hij zachtjes, maar zonder in te boeten op overtuigingskracht.
Hoe hebben jullie de UAW weten te democratiseren?
Het platform Unite All Workers for Democracy (UAWD) begon voor de verkiezingen. Tot dan toe had een groep die de beheerfractie (administration caucus) heette vrijwel alle macht binnen onze vakbond. Alle bestuursleden waren lid van deze groep, zij bepaalden wie mocht praten tijdens onze congressen, wat voor soort cao’s er werden afgesloten, hoe er met de leden werd gepraat.
De verkiezingen voor het landelijk bestuur waren getrapt; lokale vakbonden stuurden hun afgevaardigden naar het congres. De beheerfractie beloofde deze afgevaardigden allerlei voordeeltjes in ruil voor steun. Zo werkte het tientallen jaren. Het was jarenlang onmogelijk om hier succesvol tegen in te gaan. Niet alleen vanwege de omkooppraktijken, maar ook omdat mensen bang waren. Er heerste echt een angstcultuur.
De corruptieschandalen zorgden voor ruimte voor verandering. Verschillende hervormingsgezinde vakbondsleden kwamen bij elkaar en richtten in 2019 de UAWD op. De UAWD wilde een fundamentele hervorming van de bond; gedreven door de leden, democratisch… Het speerpunt werd de eis voor directe verkiezingen van de voorzitter: elk lid één stem. Onder druk van de UAWD kwam er in 2021 een referendum. Het voorstel werd aangenomen. En dat is de reden dat ik hier vandaag sta. Zonder deze veranderingen zou ik nog steeds gefrustreerd rondlopen. Onze bond zou zijn doorgegaan met het accepteren van matige resultaten, Volkswagen zou niet zijn georganiseerd en we hadden niet zo’n goed resultaat weten te bereiken met onze staking bij de Big Three in de herfst van 2023.
Ik werd beëdigd op zondag 26 maart 2023 en ons cao-congres begon de dag erna. Op zo’n congres wordt besproken en besloten wat de inzet van de onderhandelingen wordt. Ik was niet voorbereid, ik had geen informatie, geen planning — helemaal niks. Wat ik wel wist van vorige congressen, is dat er verspreid in de zaal mensen zaten van de beheerfractie. Zij bepaalden wie er mocht spreken en wat er gezegd werd. De lokale afgevaardigden kregen dan een briefje in de hand gedrukt met de tekst die ze moesten uitspreken.
Het eerste wat ik die maandagochtend heb gedaan, was het bestuur bij elkaar roepen met de boodschap dat deze mensen, het vakbondspersoneel, weg moesten uit de zaal. De afgevaardigden zouden dit congres leiden, niet de betaalde medewerkers. Niet iedereen was hier blij mee, maar het was mijn eerste stap naar verandering. Achteraf spraken afgevaardigden me aan: het was het eerste congres waar ze niet werden gehinderd als ze wilden spreken. Het was heel open.
In het verleden werden voorzitters gezien als afstandelijke figuren in pakken, altijd omringd door mensen en onbereikbaar. Facebook Live was voor mij een manier om bereikbaar en aanspreekbaar te zijn.
Die eerste dag was moeilijk, interessant ook. De sfeer was ongemakkelijk, met een mix van gejuich, geklap en stilte. De verkiezingen waren net afgelopen, sommigen hadden verloren en waren boos. Het was duidelijk dat we toen erg verdeeld waren. Maar tegen de tijd dat we in actie moesten komen, waren onze leden verenigd zoals ik niet eerder heb meegemaakt in mijn dertig jaar bij de vakbond.
Ik denk dat de manier waarop we communiceerden de belangrijkste reden is dat we een eenheid werden, en konden worden. Tijdens mijn verkiezingscampagne heb ik veel gebruikgemaakt van Facebook Live om met leden in contact te komen, te horen wat zij belangrijk vonden en te vertellen wat ik wilde. Het was in eerste instantie geboren uit noodzaak; ik had het geld niet om het hele land rond te reizen. Maar het bleek een gouden greep. In het verleden werden voorzitters gezien als afstandelijke figuren in pakken, altijd omringd door mensen en onbereikbaar. Facebook Live was voor mij een manier om bereikbaar en aanspreekbaar te zijn. We hebben dit voortgezet tijdens de onderhandelingen met de Big Three. Dit zorgde ervoor dat onze cao-campagne zo succesvol is geworden.
De UAW besluit op het cao-congres zich voor de komende onderhandelingsronde te willen richten op herstel van het inkomen. Door de crisis in 2008 en de inflatie na covid zijn de lonen en pensioenen in de auto-industrie achtergebleven bij de prijs- en bij de winstontwikkeling. De vakbond wil de automatische prijscompensatie terug, een verhoging van de pensioenen, een kortere werkweek met behoud van loon en afspraken over baanzekerheid. De UAW sluit met elk van de Big Three-autofabrikanten een meerjarige cao af.
Sinds de jaren veertig was de strategie van de vakbond om de cao-campagne te richten op één van de fabrieken en de resultaten die daar werden gehaald te gebruiken voor de andere twee cao’s. Jullie besloten het deze keer anders te doen.
Onze vierjarige overeenkomst liep af op 14 september 2023 om 23:59 uur. In de maanden voorafgaand waren we niet tot een akkoord gekomen met de Big Three. We hebben tijdens die onderhandelingen onze leden geïnformeerd over de voortgang. Dat was ook nieuw, en ook een onderdeel van onze communicatiestrategie. We begonnen ook feitjes te delen, zoals dat de Big Three de laatste tien jaar 250 miljard dollar hebben verdiend en dat de beloning van de CEO’s met veertig procent was gestegen tijdens de duur van onze cao, terwijl in diezelfde periode het loon van de werkenden lager was geworden. We gebruikten hiervoor weer Facebook Live. Mensen uit het hele land logden in om te horen hoe het ging en wat het plan was. Iemand uit Californië of Florida kon me een vraag stellen, ook al zat ik in Detroit. Ik denk dat de leden zich hierdoor meer verbonden voelden met wat we deden.
Daarnaast reisden we ook stad en land af naar de bijeenkomsten van lokale afdelingen om ons verhaal te vertellen. Ik kwam als voorzitter overal, en ook dat was nieuw. Dit zorgde voor enorm veel enthousiasme en vertrouwen. Dus iedereen was voorbereid toen de deadline van 14 september naderde. Ze waren klaar om te vechten. Ze waren kwaad. En ze wisten dat ze al tientallen jaren genaaid waren. Die toewijding was voor ons echt cruciaal.
Geen talking head van de leiding, maar leden zelf die praatten over wat er aan de hand was op hun werkplek, in hun leven.
In het verleden werden cao-campagnes volledig gecontroleerd door de voorzitter en het landelijk bestuur. Zij beslisten wie wat zou doen en welke afdeling een actie mocht houden. Mensen begrepen ook niet altijd waarom er werd gestaakt. Wij wilden dat echt anders doen. We streefden ernaar dat er veertien acties werden georganiseerd, zoals prikacties, lunchbijeenkomsten en het dragen van rode shirts als teken van solidariteit.
We moedigden alle leden aan om hun eigen actie te plannen. De respons overtrof onze verwachtingen. Meer dan 140 acties en bijeenkomsten werden in minder dan twee maanden georganiseerd door de leden. We waren overdonderd door het enthousiasme, de vastbeslotenheid en de inzet van onze leden. We lieten leden ook praten in de video’s die we maakten over onze eisen en later ook over de staking. Geen talking head van de leiding, maar leden zelf die praatten over wat er aan de hand was op hun werkplek, in hun leven. Dit laat ook zo goed zien wat een door de leden gedreven vakbond allemaal kan. De kracht van een democratische vakbond. Dit is zoveel beter dan een door de leiding gestuurde vakbond die alle beslissingen neemt en bevelen geeft.
In de jaren dertig hielden de United Auto Workers zogeheten sit-down strikes waarbij in cruciale delen van de fabriek het werk neer werd gelegd om zo de hele productie te stoppen. Met een verwijzing naar deze ‘strategische stakingen’ begonnen in 2023 de stand-up strikes. Hoe gingen die stakingen in zijn werk?
De executives van de meeste bedrijven kennen me en ik heb de reputatie radicaal te zijn, dus ze verwachtten één grote lange staking. Maar wij hadden in kaart gebracht hoeveel geld er in onze stakingskas zat. We wisten dus dat we niet heel veel tijd hadden voordat de kas leeg zou zijn.
Zo kwamen we op de stand-up stakingstrategie waarbij het geld zo efficiënt mogelijk werd gebruikt. Deze keer geen langdurige staking met veel mensen tegelijkertijd, maar korte stakingen in een paar fabrieken tegelijk. Bij elke staking legden we specifieke eisen neer met een deadline. Elke week kondigde ik via Facebook Live aan waar de volgende stakingen zouden plaatsvinden. Soms moesten we op het allerlaatste moment nog onze strategie veranderen omdat er toch toezeggingen binnenkwamen. Het leuke was dat ook deze livestreams steeds beter bekeken werden. Door onze leden natuurlijk. Sommigen werden zelfs pissig als we niet bij hun fabriek gingen staken. Naarmate de acties voortduurden, logden ook steeds meer ceo’s in om te horen of zij die week aan de beurt waren. Ook journalisten begonnen mee te kijken én onze boodschap te verspreiden. Zo zond CNN op een gegeven moment onze aankondigingen live uit. Onze strijd werd echt een nationale happening.
Dat we niet bluften, maar serieus bereid waren om hun fabrieken langdurig plat te leggen, was nieuw. En het duurde even voordat dat écht doordrong.
Het mooie aan onze strategie was dat de bazen volledig in het duister tastten. Zo dacht General Motors bijvoorbeeld op een gegeven moment dat we de Spring Hill-fabriek in Tennessee als doelwit hadden gekozen. Ze verscheepten daarom alle motoren en transmissies van die fabriek naar een andere locatie. Precies naar de fabriek waar we wél gingen staken. Een heerlijk toeval.
Na een tijd merkten we dat bedrijven gingen anticiperen op onze strategie. Als we op vrijdag onze eisen aankondigden, waren bedrijven pas de donderdag erna bereid tot serieuze concessies. Dus veranderden we onze strategie en riepen we de stakingen al op maandag uit. Ook hiermee verrasten en destabiliseerden we de bedrijven. Zij waren eraan gewend geraakt dat vakbondsleiders het spelletje meespeelden; stoere taal tegen hun leden, en meewerkend in de boardroom. Dat we niet bluften, maar serieus bereid waren om hun fabrieken langdurig plat te leggen, was nieuw. En het duurde even voordat dat écht doordrong.
We wisten dat er best wat mogelijk was. Er is dertig jaar vooral veel weggegeven of verloren. We hebben niet alles wat we eisten gerealiseerd, maar veel wel. De loonongelijkheid die sinds 2007 in de cao stond is sterk verminderd, mensen krijgen 25 procent loonsverhoging de komende vier jaar, de automatische inflatiecorrectie staat weer in de cao, werkgevers betalen meer voor de pensioenopbouw, er is een snellere overgang naar vaste contracten afgesproken en ook werkzekerheid geregeld voor mensen die overstappen naar de productie van elektrische voertuigen, waarbij EV-fabrieken onder de bestaande UAW-contracten gaan vallen.
De enige nog overgebleven autofabriek in Nederland ligt sinds begin dit jaar stil. In België zijn er nog twee autofabrieken en ook daar ligt sluiting op de loer. Zelfs in Duitsland lijkt de neergang van de auto-industrie nu echt te zijn begonnen. Wereldwijd zien we juist een toename van Chinese auto’s en investeringen. Hoe kijken jullie hiernaar, ook in relatie tot de klimaatcatastrofe waar we in zitten?
De UAW is zich al heel lang bewust van de negatieve impact van auto’s op het milieu. Daar kunnen we niet omheen en dat willen we ook niet. In 1970 heeft onze toenmalige voorzitter, Leonard Woodcock, tijdens een bijeenkomst die we samen met de Verenigde Naties organiseerden het probleem van de verbrandingsmotor geagendeerd en hoe die de wereld vergiftigt. Dat is nu 54 jaar geleden en in die 54 jaar is er verdomd weinig gebeurd.
We gaan niet onze kop in het zand steken en doen alsof de wereld gewoon kan doordraaien zoals ze altijd al deed. Er is een groot en belangrijk debat gaande over de overgang naar elektrische motoren en misschien is er nog iets anders of meer nodig. Het is onze job als UAW om deze veranderingen te omarmen en ervoor te zorgen dat ook dit werk fatsoenlijk werk wordt.
Nieuwe technologie zorgt ervoor dat er minder mensen nodig zijn, laten we zorgen dat wij daar de vruchten van plukken.
Natuurlijk gaat het bedrijfsleven met de miljardairsklasse angst zaaien, mensen bang maken dat ze hun baan kwijtraken, dat ze van alles kwijt gaan raken. Daar gaan we niet in mee. Wij moeten zorgen dat de nieuwe technologie in ons voordeel werkt, dat het mensen dient, de wereld beter maakt. We zijn daarom druk bezig met het organiseren van de nieuwe fabrieken voor elektrische auto’s die nu gebouwd worden. En ook hier boeken we grote successen. Deze ronde is het ons niet gelukt om de 32-urige werkweek af te spreken, maar we blijven dit idee continu naar voren brengen. Nieuwe technologie zorgt ervoor dat er minder mensen nodig zijn, laten we zorgen dat wij daar de vruchten van plukken. Meer tijd voor ontspanning, voor vrienden en familie en hobby’s betekent ook dat we gezonder en gelukkiger worden.
Terug naar het heden, waar ligt nu de prioriteit voor jullie?
We hebben sinds de start van mijn verkiezingscampagne nog geen adempauze genomen. Onmiddellijk na de overwinning volgden de stakingen, daarna zijn we naar nieuwe fabrieken toegegaan en nu zetten we alles op alles om Trump te verslaan. En noteer maar alvast 1 mei 2028 in de agenda’s. Op die dag lopen onze cao’s met de Big Three af. We hopen dat zo veel mogelijk andere vakbonden zich ook gaan richten op de Dag van de Arbeid in 2028. Ook vakbonden in de rest van de wereld. Dit wordt een moment dat we als arbeidersbeweging verenigd kunnen zijn, onze kracht kunnen tonen. Een vuist kunnen maken tegen de concentratie van kapitaal. We weten dat de wereld stilstaat als wij stoppen met werken.
Dit interview staat in ons nieuwe papieren nummer Heel het raderwerk staat stil als onze arm het wil. Abonneer je vanaf 30 euro en hij valt ook door jouw brievenbus. Steun ons om dit soort stukken te kunnen blijven maken!
Shawn Fain (Indiana, 1968) is vakbondsleider. Sinds maart 2023 is hij voorzitter van de United Auto Workers (UAW). Onder zijn leiding gingen de werkers van General Motors, Ford en Stellantis samen in staking, en behaalden een historische overwinning.
Saskia Boumans is redacteur van Jacobin Nederland.
Jouke Huijzer is redacteur van Jacobin Nederland
