Bij de presentatie van zijn boek in Paradiso kreeg hij een staande ovatie van de zaal vol klimaatactivisten. Opmerkelijk, want Jelle de Graaf heeft in het boek Alles staat op het spel geen prettige boodschap voor zijn lezers: ‘De klimaatbeweging is de strijd voor een leefbare Aarde keihard aan het verliezen.’
De Graaf, zelf klimaatactivist, werd bekend bij het grote publiek toen hij zich als talkshowgast vastlijmde aan de tafel van Beau van Erven Dorens. Zijn boek gaat over strategieën om de vernietiging van de aarde een halt toe te roepen. Hij schrijft in het boek dat ‘we ons bevinden in het eindspel van de strijd om het leven op aarde’. Een nieuwe ‘verzetsbeweging’ is nodig om te strijden tegen ‘een elite van ceo’s, aandeelhouders en rechtse, in sommige gevallen ronduit fascistische politici die er alles aan doen om de laatste fossiele brandstoffen uit de grond te halen’. Het boek somt een lange reeks actiemethoden op die volgens De Graaf allemaal tegelijk gebruikt moeten worden om het tij te keren. Voor die methoden leunt hij op werk van onder meer de bekende Amerikaanse politicoloog Gene Sharp en de Nederlandse socioloog Kees Schuyt, die in de jaren zeventig het standaardwerk over burgerlijke ongehoorzaamheid schreef.
Extinction Rebellion over hoogtepunt
Dit theoretisch kader wordt in het boek aangevuld met voorbeelden uit de geschiedenis van binnen- en buitenlandse sociale bewegingen. Maar wat betekent dit concreet voor de huidige Nederlandse klimaatbeweging? De Graaf stelt dat de acties van Extinction Rebellion (XR) over het hoogtepunt heen zijn. Hij is zelf betrokken bij die klimaatorganisatie en werd eerder net als zes anderen door de politie thuis preventief aangehouden wegens opruiing. De zeven zouden hebben opgeroepen om de A12 te blokkeren. De opkomst bij acties op die snelweg werd daarna alleen maar groter, omdat ook andere organisaties en BN’ers gingen mobiliseren. Volgens De Graaf was het hoogtepunt van de acties de A12-blokkade in 2023, waar 25.000 mensen aanwezig waren.
Nu ziet hij een rol weggelegd voor andere organisaties om het stokje over te nemen van Extinction Rebellion.
Maar daarna is een groot deel van deze mensen weer afgehaakt. Nu ziet hij een rol weggelegd voor andere organisaties om het stokje over te nemen van Extinction Rebellion. Hij pleit ervoor dat sommige nieuwe campagnes buiten XR worden opgezet. Daarbij zou directe actie een grotere rol moeten spelen, zoals bijvoorbeeld de actiegroep ‘Geef tegengas’ nu al doet door in de Rotterdamse haven vrachtwagens met fossiel gas te blokkeren.
Democratisch ecosocialisme
De Graaf vindt ook dat de klimaatbeweging niet langer apolitiek kan blijven. Het is tijd om kleur te bekennen. Het boek pleit uitvoerig voor democratisch ecosocialisme. Hij vindt dat partijen links van het midden die ideologie als uitgangspunt moeten nemen. Maar de klimaatactivist, die zelf politiek actief was bij de Piratenpartij en BIJ1, ziet bij zittende partijen in de Tweede Kamer nog geen aansprekend voorbeeld daarvan. In een toelichting op zijn boek zegt hij tegen Jacobin dat de SP weliswaar veel aandacht heeft voor democratisering van bedrijven, maar niet voluit de klimaatcrisis te lijf wil gaan. GroenLinks en PvdA doen volgens hem ook die niet afdoende om de planetaire crisis aan te pakken. En bij de Partij voor de Dieren, die wel aandacht heeft voor milieu en dierenrechten, lijkt het benodigde socialisme in de klimaatstrijd onder te sneeuwen, volgens de Graaf. Maar ondanks alle tekortkomingen op links ziet hij in het boek toch liever een kabinet onder leiding van GroenLinks-PvdA dan het huidige extreemrechtse kabinet. Simpelweg omdat zo’n kabinet door acties op straat makkelijker aangezet kan worden tot het benodigde klimaatbeleid.
Benzine op de bon?
Met de reeks blokkades van de A12, die in het boek ‘symbolisch’ genoemd worden, zijn de fossiele subsidies bij het vorige kabinet wel op de politieke agenda gezet. De eis voor het stopzetten van fossiele subsidies was destijds een inhoudelijke koerswijziging voor Extinction Rebellion, die eerder alleen apolitieke eisen hanteerde zoals ‘wees eerlijk over de klimaatcrisis’. In het boek wordt ook het gebrek aan politieke visie van XR gehekeld. Maar opvallend is dat het boek weinig aandacht besteed aan de concrete eisen die de klimaatbeweging zou moeten stellen.
Het democratisch socialisme vraagt volgens het boek om nationalisering van bedrijven en er moet een einde komen aan het uit de grond halen van fossiele grondstoffen. Maar welke uitgewerkte maatregelen horen daar concreet bij? Moet er dan bijvoorbeeld een jaarlijkse quotum komen voor gaswinning of olie-import? En hoe moet de schaarse nog resterende olie- en gasvoorraad binnen het ecosocialisme eerlijk verdeeld worden onder inwoners met lage inkomens? Gaat de benzine dan op de bon om voor iedereen betaalbaar te blijven? Het boek maakt niet de stap om aan de gewenste wereldorde concrete invulling te geven. Hoe ziet de fossielvrije samenleving er uit? Het biedt daarmee weinig verbeelding over hoe acties de woede over de klimaatcrisis kunnen kanaliseren met een toekomstbeeld van hoop.
Tegen extreemrechts
Het boek stelt wel dat toekomstige klimaatacties op de overheid gericht moeten zijn om op de lange termijn effectief te kunnen zijn. Zonder dit te benoemen gaat het boek daarmee in tegen de lijn van de bekende klimaatorganisatie Milieudefensie, die juist bezig is aan een jarenlange campagne tegen bedrijven zoals Shell en ING. Al lijkt die milieuorganisatie recent ook een koerswijziging gemaakt te hebben. Na het verlies in hoger beroep in de rechtszaak tegen Shell voert Milieudefensie nu ook een brede campagne tegen het (extreem)rechtse kabinet in ons land. Die campagne is te recent om in het boek te worden besproken, anders had die wellicht als voorbeeld voor andere maatschappelijke organisaties kunnen worden genoemd.
De tegenkrachten in de klimaatbeweging moeten volgens het boek niet alleen politiseren, maar ook hindermacht opbouwen.
Desgevraagd zegt de schrijver in een toelichting op het boek dat actiegroepen zoals XR, grote NGO’s en politieke partijen moeten stoppen met het depolitiseren van de klimaatstrijd en een uitgesproken koers moeten kiezen, zoals we in het buitenland zien bij de Amerikaanse democraten Bernie Sanders en Alexandria Ocasio-Cortez (AOC). Bij de boekpresentatie in Paradiso benadrukte anti-apartsheidicoon Conny Braam in haar toespraak dat het verzet in Zuid-Afrika ook een duidelijk politiek profiel had. Het ANC is nu aangesloten bij de Socialistische Internationale en had in de tijd van Nelson Mandela nauwe banden met de Zuid-Afrikaanse Communistische Partij.
Hindermacht
De tegenkrachten in de klimaatbeweging moeten volgens het boek niet alleen politiseren, maar ook hindermacht opbouwen. De schrijver stelt dat stakingen op de werkvloer daarvoor het aangewezen middel zijn. Samenwerking met de vakbonden, in het bijzonder de FNV, is volgens hem daarbij essentieel, omdat zelfs grote ngo’s als Milieudefensie en Greenpeace niet de middelen hebben om stakingen te organiseren. Ook die stakingen lijken eerder op de overheid dan op bedrijven gericht te moeten zijn, omdat De Graaf (semi-)overheidssectoren als onderwijs, zorg en openbaar vervoer als het meest kansrijk aanmerkt hiervoor.
Al met al vraagt het boek om een behoorlijke koerswijziging in de klimaatbeweging, die nu nog weinig hindermacht heeft en terughoudend lijkt om een duidelijke politieke koers te gaan varen. Het boek leest als een handboek met veel parallelle actieopties, zonder dat er een duidelijke keus wordt gemaakt voor één methode of koers. Maar niets doen is in ieder geval geen optie, schrijft De Graaf in zijn slotwoord. Een andere wereld is nog mogelijk, stelt de klimaatactivist. ‘Komen we collectief in verzet en weten we heel misschien een enigszins leefbare Aarde veilig te stellen? Dat is de keuze die we allemaal te maken hebben.’
Alles staat op het spel: strijd voor een leefbare aarde van Jelle de Graaf wordt uitgegeven door Starfish Books (2025).
René Danen was actief in ondermeer de klimaatbeweging, de antiracismebeweging en andersglobaliseringsbeweging. Ook was hij voorzitter van het ledenparlement van FNV en actief voor verschillende politieke partijen.
