Die Linke staat er in Thüringen niet goed voor. De peilingen voorspellen bij de komende deelstaatverkiezingen een enorm verlies aan stemmen. Bodo Ramelow van Die Linke regeert hier al jaren als minister-president in een constellatie die uniek is in Duitsland [Die Linke, SPD en die Grüne vormen met 42 van de 90 zetels een linkse minderheidscoalitie]. Leon Walter (22) kwam er pas na zijn kandidaatstelling achter dat de Thüringse AfD’er Höcke zich ook kandidaat zou stellen in zijn kiesdistrict.
Hoe ben je lid geworden van de partij en waarom besloot je om mee te doen aan de deelstaatverkiezingen?
Ik kom uit een gezin dat geraakt werd door de Agendahervorming [grootscheepse economische hervorming in Duitsland onder de sociaaldemocratische bondskanselier Gerhard Schröder, die met name neerkwam op het schrappen en uithollen van toeslagen en uitkeringen, red.] Dat mobiliseerde me al vroeg. Ik sloot me op mijn vijftiende aan bij Die Linke en raakte geleidelijk meer betrokken. De Linksjugend wilde weer jongeren nomineren als kandidaat voor de deelstaatverkiezingen en mij werd gevraagd of ik me kandidaat wilde stellen. Oorspronkelijk wilde ik dat doen zonder kiesdistrict, maar toen kreeg ik te horen dat kiesdistrict 40 in Greiz nog vrij was — daar kom ik vandaan. [In Duitsland breng je bij lands- en deelstaatverkiezingen niet alleen je stem uit op iemand van de kieslijst, maar ook op degene die de wijk of het dorp waar je woont gaat vertegenwoordigen in het parlement, red.]
‘34 jaar lang had het district Greiz een rechts-populistische CDU-bestuurder die de aandacht afleidde van alle sociale kwesties door tekeer te gaan tegen de deelstaatregering en tegen buitenlanders te ageren met het verhaal “ze pakken alles van ons af”.’
Björn Höcke verhuisde als directe kandidaat van zijn kiesdistrict in Eichsfeld naar jouw district in Greiz. Hoe beïnvloedt dat jouw verkiezingscampagne?
Ik had verwacht dat de AfD haar volledig kleurloze districtswoordvoerder hier zou opstellen en wilde daarom een verkiezingscampagne voeren die gericht was tegen de CDU. 34 jaar lang had het district Greiz een rechts-populistische CDU-bestuurder die de aandacht afleidde van alle sociale kwesties door tekeer te gaan tegen de deelstaatregering en tegen buitenlanders te ageren met het verhaal ‘ze pakken alles van ons af’. Door de cultuuroorlog aan te wakkeren, zoals de CDU momenteel op grote schaal doet, heeft de districtsbestuurder in Greiz de afgelopen decennia helaas al succes geboekt. Hiermee heeft de CDU de weg geëffend voor Höcke.
Volgens de CDU ben ik een relevante tegenstander. Ik onderhoud een collegiale relatie met de andere partijen, terwijl de CDU-kandidaat me niet eens begroet of aanspreekt. Ik heb me van meet af aan niet gemengd in de rechtse cultuuroorlog en heb me toegespitst op de drie hoofdthema’s jeugd, senioren en algemene dienstverlening. Want het probleem van district Greiz is dat jongeren massaal wegtrekken. De districtsbestuurder (je kunt de meeste problemen hier echt op haar en haar lange regeerperiode terugvoeren) heeft de mogelijkheden voor jongeren om mee te draaien in de maatschappij — zoals jeugdclubs — systematisch de nek omgedraaid door op de lange termijn steeds meer te bezuinigen.
Wat de senioren betreft, wordt het geld dat bedoeld is voor barrièrevrije huisvesting hier in het district niet gebruikt. Het district heeft geweigerd een programma van de deelstaatregering voor alleenstaande ouderen uit te voeren. Toch zijn wij een van de districten die de komende jaren te maken krijgen met een flinke vergrijzing. We zouden de kritiek kunnen krijgen: jullie regeren Thüringen al tien jaar! Nee, we hebben hier echt een district met een districtsbestuurder die alles wat van de staat komt, op grote schaal heeft geblokkeerd. Daarom dreigt het hier op elke hoek van de straat tot een uitbarsting te komen.
Wat merk jij van de sfeer in Greiz rondom de kandidatuur van Björn Höcke? Hoe is het politieke landschap de afgelopen jaren veranderd?
Dat is niet zo eenduidig te zeggen. Aan de ene kant zijn er de overtuigde rechtsradicalen die nu met hoge borst over straat lopen omdat ze in de ‘kieskring van de leider’ zitten. En dan zijn er degenen die meestal als proteststemmer worden neergezet, maar die me vertellen: ‘‘We hebben eerder ook AfD gestemd, maar nu we direct met Höcke worden geconfronteerd, hebben we er een ongemakkelijk gevoel bij.’’ Die laatste groep probeer ik over de streep te trekken met het feit dat ik nog jong ben, iets ‘‘fatsoenlijks’’ heb geleerd en, in tegenstelling tot al mijn rivalen, niet al tientallen jaren in de professionele politiek zit. Wat de algemene stemming in de stad betreft, heeft het juist een mobiliserend effect gehad op mensen in het maatschappelijk middenveld en de andere partijen.
‘Höcke organiseerde voor zijn tournee door Thüringen overal kinderfeestjes die in feite niets meer waren dan “de Führer spreekt, de mensen moeten luisteren”- evenementen.’
Höcke is nu één keer bij een voorlichtingsevenement geweest — ik ben daar al weken en bij zijn stand was er niet meer activiteit dan bij die van mij. Ik heb van verschillende mensen oproepen gekregen om mijn kandidatuur in te trekken ten gunste van een gezamenlijke democratische kandidatuur of omdat dit in mijn voordeel zou zijn. Maar ik vermoed dat Höcke dit kiesdistrict al heeft afgeschreven. Hij heeft twee directe kandidaten in het district Wartburg, die genoeg directe mandaten zouden hebben gehad, uit de partij en van de lijst geschrapt. Daarmee heeft hij zijn plaats op de lijst veiliggesteld, mocht de AfD echt veel directe mandaten winnen.
Waar was je bang voor en hoe is de campagne vooralsnog verlopen?
Meteen na het evenement met Höcke, als onderdeel van zijn tournee door Thüringen waarvoor hij overal kinderfeestjes organiseerde die in feite niets meer waren dan ‘de Führer spreekt, de mensen moeten luisteren’, waren er overal dezelfde berichten. Verkiezingsposters werden weggehaald, lokale leden van democratische partijen werden lastiggevallen en overal in de stad doken rechtse stickers op, niet eens AfD-stickers, maar stickers van de online shop van neonazi Tommy Frenck, bijvoorbeeld.
Ikzelf werd bedreigd toen ik op weg was naar ons kantoor, direct na een democratisch festival dat op hetzelfde moment had plaatsgevonden. Er stond een menigte van vijftien mensen aan de overkant van de straat, velen begin twintig, sommigen in de veertig. Ze schreeuwden mijn naam naar me en ‘we krijgen je wel.’ Een kameraad parkeerde zijn auto voor de ingang zodat ze er niet in konden.
De politie stond er tegenover en keek een tijdje toe, totdat ze na een paar minuten ingrepen en de mensen verder lieten gaan. Maar de volgende dag had ik stickers met de woorden ‘I love NS’ op verschillende verkiezingsposters. Stickers met een keizerlijke adelaar en de woorden ‘Duits Rijksgebied’ verschenen vervolgens overal in de stad. Na deze gebeurtenissen was dat overal te zien.
Die Linke zit nu al een tijdje in de regering in Thüringen. Wat was de belangrijkste maatregel die jullie de afgelopen jaren hebben kunnen doorvoeren en die nu het belangrijkst is om te verdedigen?
Het zijn met name alle sociale programma’s. Er is het federale overheidsprogramma Solidair Samenleven, het federale overheidsprogramma Agathe, er zijn de investeringen in infrastructuur en in de gemeenten. Maar nu flirten sommigen weer met het idee van een schwarze null [het idee dat de overheid nooit in de min mag staan, red.] De CDU zou de twee contributievrije kleuterschooljaren die in Thüringen bestaan schrappen, waardoor gezinnen beduidend meer onder druk komen te staan.
Helaas zijn er niet van die grote vergezichtsprojecten waar we naar uit kunnen kijken. Er zijn echter veel kleine dingen die het leven voor enorm veel mensen in Thüringen makkelijker maken, die verloren zouden gaan onder een CDU- of AfD-regering, of zelfs een regering waarin de BSW [Bündnis Sahra Wagenknecht – afsplitsing van Die Linke, red.] zou kunnen zetelen.
Hoe verklaar je dat extreemrechts in Thüringen zo sterk kon worden onder een linkse minister-president? Wordt hier het falen van de regering zichtbaar? Ervaar je dit als een soort nederlaag of mislukking?
Sinds het begin van de jaren 2000 worden bepaalde houdingen onder de bevolking jaarlijks geregistreerd in de zogenaamde Thüringer Monitor. En sinds die er is, is er in de deelstaat altijd een extreemrechts potentieel van rond de 30 procent aangegeven. Tot de opkomst van de AfD stemden deze mensen niet. Maar ze waren er min of meer altijd, soms zelfs al voor de val van de Berlijnse Muur. Deze mensen hebben hun parlementaire vertegenwoordiging gevonden in de AfD en gaan nu stemmen.
‘Sommige gemeenteraadsleden en burgemeesters hebben actief de ogen gesloten voor het feit dat er waar zij wonen een naziprobleem is. Immers, soms zijn stemmen uit dit milieu ook belangrijk bij de volgende verkiezingen.‘
Ik ben geen fan van wat het Ministerie van Binnenlandse Zaken — ook onder onze regering en de huidige minister van Binnenlandse Zaken — in het verleden heeft gedaan, met name wat betreft het criminaliseren van antifascisten, ook gezien de recente 1 mei in Gera [In de Thüringse stad Gera werd op 1 mei 2023 een grote groep linkse demonstranten door de politie urenlang omsingeld. Er volgden arrestaties voor landvredebreuk en willekeurige huiszoekingen bij linkse activisten door heel Duitsland, ook bij minderjarigen, red.]. Sommige gemeenteraadsleden en burgemeesters hebben actief de ogen gesloten voor het feit dat er waar zij wonen een naziprobleem is. Immers, soms zijn stemmen uit dit milieu ook belangrijk bij de volgende verkiezingen, met name voor bepaalde CDU-leden.
Het Thüringse kantoor van de Verfassungsschutz [binnenlandse veiligheidsdienst ter bescherming van de Duitse grondwet, red.] werd gesloten als reactie op het fundamentele falen of de feitelijke steun die het aan de rechtsextremistische terreurgroep NSU verleende. De autoriteiten zeggen, een paar jaar te laat, wat de antifascisten vijf tot tien jaar eerder al wisten.’
In hoeverre speelt socialisme een rol voor Die Linke in Thüringen?
Ik ben er voorstander van om deze term weer wat meer aanvallend te gebruiken. Ik was aangenaam verrast dat Bodo Ramelow op zijn verkiezingsposters openlijk adverteerde met ‘christen en socialist’. Socialisme is natuurlijk een brede term. Maar het gebruik ervan moet ook gepaard gaan met een coherente politieke praktijk die kan aantonen wat socialisme eigenlijk betekent. Een goed voorbeeld hiervan is Oostenrijk, waar een partij die zichzelf openlijk communistisch noemt niet langer gedemoniseerd wordt. Zij zeggen: ‘We doen aan communistische politiek, we helpen mensen.’ Naar mijn mening is dit de manier waarop de partij zou moeten omgaan met het begrip socialisme.
Beschouw je de BSW, die nu voor het eerst meedoet aan de deelstaatverkiezingen, als concurrentie? Volgens de huidige peilingen zou er geen regering kunnen komen met Die Linke, tenzij ze een coalitie aangaat met de CDU of de BSW, ervan uitgaande dat niemand daadwerkelijk een coalitie vormt met de AfD. Zou je samen met de BSW regeren?
De BSW is helemaal niet zichtbaar, deze partij voert geen campagne. Er duiken af en toe posters op en er zijn rally’s met Wagenknecht in Thüringen, ze zetten wat online advertenties op Facebook, meer niet! Ze hebben geen voorlichtingsstands, ze komen niet aan de deur, niets. Sommige mensen op hun lijst zijn mensen die geen baan hebben gekregen bij Die Linke, de SPD of de Groenen, in sommige gevallen meer dan terecht.
Ik moet mensen bij de voorlichtingskraam vaak uitleggen dat Wagenknecht niets meer met ons te maken heeft en dat je op Die Linke moet stemmen als je Ramelow wilt behouden. Op de BSW-lijst staat een voormalig burgemeester van Die Linke die zwembaden en kleuterscholen sloot, uit zijn ambt werd gestemd en vervolgens aankondigde dat hij uit de Linke stapte omdat hij zelf erg populair was en alleen zijn partijlidmaatschap hem schade had berokkend.
Onlangs stond er een korte reportage in Die Zeit over het werk van de Thüringer BSW, en er verscheen een interview met Katja Wolf [burgemeester van de Thüringse stad Eisenach en lijsttrekker van de Thüringse BSW, red], afgenomen door Tilo Jung. Daarin kon je precies zien hoe gecentraliseerd deze partij wordt geleid. Je kunt niet zeggen of je met hen kunt samenwerken. Dat zal na 1 september afhankelijk zijn van Sarah Wagenknechts eigen humeur.’
Het is in ieder geval goed mogelijk dat Die Linke na de verkiezingen in de oppositie komt. Als je in het deelstaatparlement zou worden gekozen, wat doe je dan? Wat zijn volgens jou de kwesties die doorslaggevend zullen zijn op zowel regionaal als federaal niveau?
Ik werk momenteel als casemanager bij Bureau Jeugdzorg en een van de eerste officiële dingen die ik zou doen, is concrete vooruitzichten bespreken met alle grotere jeugdzorgorganisaties en alle hoofden van de bureaus jeugdzorg. Ik zou een nauwe dialoog aangaan met de Kamer van Koophandel en Industrie om erachter te komen hoe de situatie voor stagiairs daar is. Ik zou ook proberen om voet aan de grond te krijgen bij de jongerenopleidingsvertegenwoordigers van de vakbonden. Jongeren zijn terecht door veel dingen gefrustreerd en om ervoor te zorgen dat mensen hier blijven en stagelopen, moet je meer onconventionele bevorderingsmaatregelen nemen. Ik ben ervoor om alle stagiairs gratis gebruik te laten maken van het openbaar vervoer. Of ik zou proberen om financiering op te zetten voor mensen die in een kleine stad wonen via een opleidingsfonds op basis van een omslagstelsel, zodat er subsidies zijn voor rijbewijzen. Thüringen heeft een uitstekende petitiewet waar zulke dingen mogelijk zijn — helaas maakt bijna niemand er gebruik van en dat is een immens probleem.
‘We moeten ernaar streven om frustratie om te zetten in solidariteit in plaats van haat.’
Onder de rood-rood-groene coalitie hebben we op grote schaal manieren ontwikkeld om meer democratische medezeggenschap mogelijk te maken. Maar daar wordt nauwelijks gebruik van gemaakt — tot zover de stelling die Steffen Mau [Oost-Duitse socioloog die veel onderzoek doet naar polarisatie, red.] poneerde voor het oosten: ‘Alles komt goed als je maar meer democratisering tot stand brengt.’ We hebben in Thüringen de mogelijkheden voor medezeggenschap enorm uitgebreid, maar er wordt geen gebruik van gemaakt. Ik zeg altijd gekscherend dat het mijn doel moet zijn om van Greiz Graz te maken. Een lovenswaardig voorbeeld is mijn kameraad Anja Müller uit Bad Salzungen, die regelmatig een ‘restaurant van het hart’ opent, waar één keer per maand gratis eten wordt uitgedeeld. Met dit soort kleine dingen kun je lokaal een hegemoniale positie innemen. De AfD is de enige partij die ook de openbare ruimte bezet. Het bezetten van de openbare ruimte is een belangrijke factor die vaak wordt vergeten, en ik heb er mijn missie van gemaakt.
Je klinkt erg optimistisch, maar maak je je zorgen over de toekomst in Oost-Duitsland als je naar de peilingen kijkt?
Natuurlijk maak ik me zorgen, maar ik hanteer de slogan ‘optimisme van de wil, pessimisme van het verstand.’ Je moet dit basisoptimisme hebben dat je positieve veranderingen teweeg kunt brengen met linkse politiek, zelfs als de maatschappelijke omstandigheden meer dan moeilijk zijn. We moeten ernaar streven om frustratie om te zetten in solidariteit in plaats van haat.
Lara Frericks volgt momenteel een opleiding tot journalist en loopt stage bij de Duitse Jacobin.
Leon M. Walter is actief bij Die Linke en kandidaat voor de fractie van Thüringen.
Vertaling: Tina Hoenderdos
