Op 24 juni 2024 verliet Julian Assange de Belmarsh-gevangenis in Londen en nam hij het vliegtuig naar Saipan, de Noordelijke Marianen. Toen hij de volgende dag het Amerikaanse territorium bereikte, werd de journalist naar een federaal gerechtsgebouw gebracht. Binnen pleitte Assange zich schuldig aan het beramen van het overtreden van de spionagewet.
Toen Assange werd gevraagd om zijn misdaad uit te leggen, zei hij tegen de rechter: “Toen ik als journalist werkte, moedigde ik mijn bron aan om informatie te verstrekken die geheim zou zijn, zodat ik die informatie kon publiceren. Ik geloof dat het eerste amendement van de grondwet deze activiteit beschermde. Ik geloof dat het eerste amendement en de spionagewet met elkaar in tegenspraak zijn, maar ik accepteer dat het gezien al deze omstandigheden moeilijk zou zijn om zo’n zaak te winnen.’
Als onderdeel van de schuldbekentenisdeal werd Assange veroordeeld tot een gevangenisstraf. Tijdens de veroordeling zei hoofdrechter Ramona V. Manglona: ‘De regering heeft aangegeven dat er geen sprake is van een persoonlijk slachtoffer. Dat betekent voor mij dat de verspreiding van deze informatie niet heeft geleid tot bekend lichamelijk letsel.’ Nadat ze de journalist had vrijgelaten, merkte de rechter op dat Assange de week erna jarig was en zei: ‘Het is zo te zien al vroeg een gelukkige verjaardag voor u.’
Assange ging het gerechtsgebouw binnen als een van de meest zichtbare politieke gevangenen ter wereld. Hij vertrok voor het eerst in meer dan tien jaar als vrij man.
Het staat buiten kijf dat de vrijlating van Assange reden is voor een feestje. Assange is een journalist die oorlogsmisdaden van de Verenigde Staten aan het licht heeft gebracht. Als gevolg van zijn werk is hij door de Amerikaanse regering wreed en meedogenloos vervolgd. Toch werd Assange’s vrijheid met een bitterzoete overwinning behaald. Tot op het laatst weigerde de Amerikaanse regering haar bewering te laten vallen dat de meest elementaire journalistiek een overtreding van de spionagewet kan zijn. Een bekentenis schept geen juridisch precedent, maar de hoge prijs die door Assange werd betaald zal ontegenzeggelijk een afschrikwekkend effect hebben op de journalistiek.
Waarheid tegenover oorlog
Assange’s verklaring in een gerechtsgebouw op Saipan – hij weigerde naar het Amerikaanse vasteland te reizen – was de laatste verrassing in een lang en slepend verhaal vol wendingen. In 2006 hielp Assange bij de oprichting van WikiLeaks. Het innovatieve nieuwskanaal bood klokkenluiders een platform om anoniem primaire brondocumenten aan de media te overhandigen. Tegenwoordig is de technologie achter WikiLeaks gemeengoed op nieuwsredacties over de hele wereld, maar in die tijd was het revolutionair.
Het zal niemand verbazen dat WikiLeaks al snel vijanden maakte bij de regeringen en bedrijven waarvan het de geheimen onthulde. Maar de zaken escaleerden dramatisch nadat klokkenluider Chelsea Manning een enorme stapel geheimen van de Amerikaanse overheid aan WikiLeaks overhandigde. Manning was een soldaat in het Amerikaanse leger die zich stoorde aan het geweld dat tijdens de oorlogen in het Midden-Oosten door de Verenigde Staten werd gepleegd. In de overtuiging dat het volk het recht had om te weten wat er speelde en dat de waarheid over de oorlogen een zinvol publiek debat op gang zou brengen, gaf Manning geheime dossiers over staatscriminaliteit en machtsmisbruik aan WikiLeaks.
Van 2010 tot 2011 werkte WikiLeaks samen met een aantal journalistieke partners over de hele wereld, waaronder een aantal van ’s werelds meest vooraanstaande nieuwsmedia, om op basis van Mannings onthullingen baanbrekende verhalen te publiceren. Assange’s samenwerkingspartners in de mainstream media hadden WikiLeaks nodig om deze verhalen te publiceren, maar ze keerden zich al snel tegen Assange. Veel van de opwinding over WikiLeaks kwam voort uit het totale falen van de gevestigde media tijdens de aanloop naar de Irakoorlog. Veel journalisten traden in die tijd moedwillig op als een doorgeefluik van een regering die overduidelijk loog om een aanvalsoorlog te kunnen beginnen.
WikiLeaks daarentegen zag journalistiek duidelijk als een middel om de gevestigde macht uit te dagen. Assange zou tegen anti-oorlogsactivisten zeggen: ‘Als oorlogen door leugens kunnen worden begonnen, dan kan vrede door de waarheid beginnen.’ Zijn kijk op journalistiek staat in de trotse traditie van figuren als I.F. Stone, maar het stond in schril contrast met een media-industrie die vaak meer geïnteresseerd leek te zijn in het vriendschappelijk optrekken met figuren uit het nationale veiligheidsordewezen dan hen uit te dagen.
Achterbaksheid in de media was voor WikiLeaks nog het minste probleem. De beslissing om het op te nemen tegen het Amerikaanse imperium en zijn geheimen te onthullen leidde tot een dramatische vergeldingsactie van de Amerikaanse regering. Manning werd gearresteerd, gemarteld en kreeg een ongekende gevangenisstraf. Assange vreesde dat hij de volgende was, vluchtte in Londen naar de ambassade van Ecuador en kreeg asiel van Ecuador. Assange kwam nooit uit de Ecuadoraanse ambassade. Hij woonde daar zeven jaar. Met behulp van een aantal juridische voorwendselen – zoals een Zweeds onderzoek naar seksueel wangedrag dat niet leidde tot strafrechtelijke vervolging en op verzoek van het Witte Huis een Britse aanklacht wegens het niet betalen van borgtocht – omsingelde de Britse politie de ambassade en beloofde Assange te arresteren als hij ooit een voet buiten de ambassade zou zetten.
De werkgroep willekeurige vrijheidsontneming van de Verenigde Naties veroordeelde deze acties als een willekeurige en onwettige vrijheidsberoving van Assange. De speciale VN-rapporteur voor foltering en andere wrede, onmenselijke of onterende behandeling of bestraffing zou vaststellen dat Assange werd onderworpen aan psychologische marteling. Later zou blijken dat na de Wikileaks’ publicatie van geheime hackingtools van de CIA, de CIA zou overwegen om Assange te ontvoeren en zelfs te vermoorden. Er zijn nog steeds vragen over de omvang van het toezicht dat de CIA op Assange heeft en op zijn advocaten, zijn dokter en journalisten die hem bezochten. Dit is nog steeds het onderwerp van zowel een Amerikaanse rechtszaak als een Spaans strafrechtelijk onderzoek.
De regering van Barack Obama, die klokkenluiders meedogenloos had vervolgd, besloot dat het een brug te ver was om een journalist als Assange te vervolgen. De redenering was niet uit sympathie voor Assange, maar omdat het vervolgen van de WikiLeaks uitgever een precedent zou scheppen dat gebruikt zou kunnen worden om mainstream publicaties zoals de New York Times te vervolgen. De regering van Donald Trump veranderde van koers en diende een reeks aanklachten in tegen Assange. De Londense politie kreeg toestemming om de Ecuadoraanse ambassade binnen te gaan en de journalist te arresteren. Hij werd vervolgens meer dan vijf jaar vastgehouden in de Belmarsh gevangenis, een zwaarbewaakte, ultrabeveiligde gevangenis.
Alle aanklachten komen voort uit zijn werk om de onthullingen van Manning te publiceren. De Verenigde Staten criminaliseerden journalistiek handelen, het blootleggen van oorlogsmisdaden en het onderzoeken van mensenrechtenschendingen. Het was een schokkende aanklacht die leidde tot de unanieme veroordeling van organisaties die zich bezighouden met burgerrechten, persvrijheid en mensenrechten, maar ook van de mediabedrijven die met WikiLeaks samenwerkten.
Samenzweren tot het plegen van journalistiek
Assange zou uiteindelijk worden geconfronteerd met achttien aanklachten, met een maximum van 175 jaar gevangenisstraf. Zeventien van de aanklachten werden ingediend onder de spionagewet en de resterende aanklacht was samenzwering om de computerfraude- en misbruikwet te schenden.
Drie van de aanklachten tegen Assange waren puur en alleen maar aanklachten wegens publicatie. Met andere woorden, de misdaad in kwestie was niets meer dan het publiceren van informatie op de WikiLeakswebsite. Assange werd niet alleen beschuldigd van het publiceren van informatie over de Amerikaanse defensie, maar kreeg ook vier aanklachten die onder de spionagewet vielen omdat hij de informatie überhaupt had ontvangen. Natuurlijk kan een journalist geen informatie van een bron publiceren zonder deze te hebben ontvangen.
Assange zou ook hebben samengespannen met Manning om de spionagewet en de wet op computerfraude en -misbruik te schenden, twee wetten op grond waarvan Manning werd veroordeeld door een militaire rechtbank. De overige aanklachten waren allemaal bedoeld om Assange aansprakelijk te stellen voor de ‘misdaad’ die klokkenluider Manning beging door de documenten aan Assange te geven door te beweren dat Assange Manning had geholpen en aangespoord. Een klokkenluider vervolgen voor het geven van informatie aan de media is een belediging voor de democratie; een journalist vervolgen voor de beslissing van de klokkenluider om hem de informatie te geven is kafkaësk.
Verdedigers van de pogingen van de Amerikaanse overheid om een van haar meest invloedrijke critici gevangen te zetten, fixeren zich op de bewering dat Assange Manning heeft bijgestaan. Ze voeren dit aan als bewijs dat de aanklacht niet louter journalistiek was. Bijzondere aandacht gaat uit naar de beweringen van de Amerikaanse regering dat Manning Assange vroeg haar te helpen bij het kraken van een ‘hashwachtwoord’, zodat ze haar sporen kon wissen bij het inzien van geheime documenten. Deze bewering blijft onbewezen en wordt alom bekritiseerd.
Tijdens een uitleveringszitting in februari verspilden Britse advocaten die de Amerikaanse overheid vertegenwoordigden slechts een paar woorden aan hashwachtwoorden. In plaats daarvan maakten ze duidelijk dat het grootste deel van de aanklacht van de Verenigde Staten was dat Assange, door een website te beheren waarop informatie van klokkenluiders werd gepubliceerd, anderen aanspoorde om te hacken en informatie over de nationale defensie te ‘stelen’. De beschuldigingen van samenzwering en medeplichtigheid, zoals alle aanklachten tegen Assange, waren een poging van de Amerikaanse regering om journalistiek te criminaliseren.
Uiteindelijk pleitte Assange schuldig aan één aanklacht wegens overtreding van de samenzweringsbepaling van de spionagewet. De ‘criminele informatie’, het verhaal van de overheid over de misdaad, maakte geen melding van hacken. In plaats daarvan werd beweerd dat Manning en Assange tussen 2010 en 2011 samen in een criminele samenzwering zaten. Als onderdeel van die samenzwering overtraden ze drie bepalingen van de spionagewet. De criminele handelingen waren: Manning, die rechtmatig bezit had van nationale defensie-informatie, gaf deze aan Assange die niet bevoegd was om deze te ontvangen. Manning, die onbevoegd bezit had van nationale defensie-informatie, gaf deze aan Assange die niet bevoegd was om deze te ontvangen en dat Assange nationale defensie-informatie ontving van Manning. Kortom, een klokkenluider gaf informatie over machtsmisbruik aan een journalist en de journalist accepteerde het.
De Amerikaanse overheid noemt dit ‘samenzwering om nationale defensie-informatie te verkrijgen en openbaar te maken’, maar hier bestaat een ander woord voor: journalistiek.
Een geladen pistool
Door een deal te sluiten heeft Assange geen juridisch precedent geschapen. Maar door meedogenloos te proberen Assange te vernietigen en vol te houden dat journalistiek een misdaad is die onder de spionagewet valt, heeft de Amerikaanse regering een angstaanjagend politiek precedent geschapen.
WikiLeaks publiceerde niet alleen de onthullingen van Manning. Voor een korte periode, of je nu een bedrijf of overheid was, leek het erop dat als je probeerde het volk uit te buiten en je achter geheimhouding te verschuilen, WikiLeaks je zou ontmaskeren. Het is dit experiment in radicale transparantie dat de Amerikaanse regering op zo’n wrede manier probeerde in de kiem te smoren.
De wereld is een betere plek dankzij het klokkenluiden van Manning en de journalistiek van Assange en WikiLeaks. En het is een slechtere plek vanwege het besluit van de Amerikaanse regering om toekomstige waarheidssprekers te intimideren door meedogenloos te proberen degenen die erbij betrokken zijn kapot te maken.
Assange is vrij. Gezien het feit dat het serieus de vraag was of Assange deze beproeving wel zou overleven, is dat een ongelooflijke overwinning die het vieren waard is. Maar de spionagewet blijft een geladen pistool dat kan worden ingezet tegen journalisten, klokkenluiders en het recht van het volk om te weten wat er speelt. Zelfs nu de veiligheidsstaat eindelijk loslaat, maakt hij duidelijk dat hij dat wapen zal afvuren. Nu is het onze plicht om ze voor eens en altijd te ontwapenen.
Chip Gibbons is beleidsdirecteur van de non-profit belangenorganisatie Defending Rights & Dissent.
