Journalisten werkzaam bij traditionele nieuwsmedia vragen zich vaak af waar jongeren hun nieuws toch vandaan halen, bij hen is het immers niet. Het Commissariaat voor de Media onderzocht het recent, en wat bleek: jongeren halen hun nieuws veelal van sociale media, die volgens de toezichthouder vaak gekleurd zijn. Dat gevestigde nieuwsmedia wél objectief en neutraal zouden zijn, behoefde geen verdere uitleg.
Het is precies dit soort journalistiek chauvinisme dat jongeren aanzet hun nieuws massaal buiten de gevestigde nieuwsmedia te zoeken. Niet omdat zij zich gemakkelijker dan hun ouders laten vangen door frames, maar omdat traditionele nieuwsmedia de volgende onomstotelijke waarheid blijven ontkennen: feiten bestaan, maar ze kunnen zichzelf niet interpreteren. Ook traditionele nieuwsmedia gebruiken frames. Ze zullen wel moeten, want de waarheid bestaat enkel bij gratie van een verhaal.
Joseph Overton bedacht in de jaren negentig een denkraam dat, na zijn dood in 2003, naar hem genoemd zou worden: het ‘Overton Window’. Het idee is dat de levensvatbaarheid van een politieke mening af te lezen is aan een raam, aan een ‘window’. Binnen dit raam is het acceptabele midden altijd de status quo – oftewel wat wij op politiek vlak ‘acceptabel’ of ‘denkbaar’ vinden. Maar het raam kan verschuiven. Dit gebeurt wanneer mensen herhaaldelijk in aanraking komen met ideeën die aanvankelijk als radicaal worden gezien. Waar het bijvoorbeeld enkele maanden terug bijna onbestaanbaar leek kritiek te uiten op de daden van Israël, durven nu zelfs talkshowgasten zachtjes het hoofd te schudden. En waar Pim Fortuyn aan het begin van de eenentwintigste eeuw direct buiten de orde werd geplaatst, heeft twintig jaar onverstoorbaar hetzelfde rechtse verhaal vertellen de veel extremere Geert Wilders geen windeieren gelegd: zelfs linkse partijen hebben het nu over een migratieprobleem.
Hetzelfde principe geldt voor media. Want waar het Commissariaat voor de Media oppert dat het online platform Left Laser ‘een bepaalde invalshoek’ kiest, door bijvoorbeeld stemmingmakende koppen te voeren, is het neutrale sausje van gevestigde media niet minder stemmingmakend. Neutraal is slechts wat nu het acceptabele midden is. En dat is ook een politieke invalshoek.
Menselijke communicatie heeft nu eenmaal om te gaan met een stel hardnekkige psychologische heuristieken, of ‘shortcuts’, die ons brein neemt om snelle inschattingen te maken van situaties. Zo zorgt de zogeheten beschikbaarheidsheuristiek – een bekende denkfout – ervoor dat wij de kans dat iets gebeurt veel hoger achten wanneer wij er vaker van horen. Schrijft een nieuwsmedium een week lang over een geweldsdelict in een AZC? Dan vertelt ons reptielenbrein ons dat geweld daar wel dagelijkse kost zal zijn. De neutraliteitsheuristiek – nog zo’n vervelende – dwingt ons te denken dat de waarheid eigenlijk altijd in het midden ligt. Zelfs als dat overduidelijk niet zo is. Weer zo’n onomstotelijke waarheid: soms heeft een verhaal maar één kant. Met de ene hand versterken de gevestigde nieuwsmedia deze psychologische dwalingen, terwijl zij met de andere hand stellig ontkennen dat zij überhaupt frames gebruiken en een verhaal vertellen. Voor dat eerste zijn zij vergeven – dit is helaas hoe onze hersenen zijn bedraad en daar kunnen journalisten ook niks aan doen. Maar het tweede is een gênante misvatting, want ook de grotemensenmedia vertellen weldegelijk een verhaal.
En precies dat is wat platforms als Left Laser en Radio Kookpunt doen, maar dan in alle openheid: ze bieden een verhaal en een interpretatie. Een andere interpretatie dan de gevestigde media, zo veel is zeker. Maar wel op basis van dezelfde feiten. Moet je het met hun interpretatie eens zijn? Natuurlijk niet. Maar beweren dat een ongekleurde journalistieke blik überhaupt mogelijk is, is het onbewust napraten van de gevestigde orde. En ik ben blij dat niet elke journalist dat doet.
Savriël Dillingh is politiek filosoof en bedrijfsethicus. Hij doceert en doet onderzoek aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.
Komende vrijdag (4 juli) spreekt hij in Pakhuis de Zwijger over vrijheid, de vrije markt en marktsocialisme.
