Tussen de duurste winkelstraat van Amsterdam en het Vondelpark ligt de chique Vossiusstraat: statige panden, vraagprijs vijf miljoen. Eén huis is niet zoals de anderen: de voordeur van nummer zestien is beplakt met stickers met teksten als ‘make racists afraid again’ en ‘huizen voor mensen, niet voor winst.’ Een linkse miljonair? Bepaald niet: het pand is eigendom van Arkadi Volozj, een Russische miljardair met een gekocht Maltees paspoort, oprichter van de Russische zoekmachine Yandex. Volozj staat op de sanctielijst van de EU, onder meer vanwege de rol van Yandex News (inmiddels verkocht) in het censureren van berichten over Russische agressie in Oekraïne. Op 31 oktober 2022 nam een groep krakers zijn intrek in het pand, als dubbele protestactie tegen de oorlog en tegen het opkopen van de hoofdstad door kapitalisten, terwijl jonge mensen geen woningen kunnen vinden. ‘Geen journalisten!’ staat er op een poster in de gang. Desondanks mocht Jacobin op de koffie komen.
Ik word binnengelaten door Ellis. Zij woont hier zelf niet, maar is nauw betrokken bij de kraakactie. Het pand ziet eruit alsof het verbouwd wordt. Dat klopt: de zes verdiepingen van het huis zijn gestript, en je kunt duidelijk zien dat de ruimtes in zoveel mogelijk kamers onderverdeeld worden. Volozj heeft niet alleen de fysieke ruimte opgedeeld: in 2020 wijzigde de gemeente op zijn verzoek het adres naar 16 A, B, en C. De oligarch claimt dat hij en zijn gezin zelf in dit pand willen gaan wonen. Aannemelijker is dat hij het wil opdelen in zoveel mogelijk appartementen om te verhuren.
‘De mensen die hier wonen, zitten hier uit noodzaak. Het is misschien een mooie plek, maar als je ook andere opties hebt wil je liever niet in een kraakpand wonen.’
Ellis maakt koffie voor me in een geïmproviseerde keuken op de eerste verdieping, en we praten wat met Vania, een Bulgaarse vrouw die in het pand woont, en dringend een huis zoekt. Ellis zegt daar later over: ‘De mensen die hier wonen, zitten hier uit noodzaak. Het is misschien een mooie plek, maar als je ook andere opties hebt wil je liever niet in een kraakpand wonen.’ De krakers zijn anarchisten, die zich met verschillende motieven verenigd hebben voor deze kraak: ‘Het is een combinatie van mensen die graag een sociaal centrum wilden beginnen, mensen die zich wilden organiseren tegen de oorlog en mensen die woonruimte nodig hadden. Daar zit ook veel overlap tussen.’
‘Een fantastisch doelwit’
Een artikel in het Parool trok de aandacht van de groep. ‘We lazen dat Arkadi Volozj een pand had dat nog niet bevroren was, in de buurt van het Vondelpark. Dan ga je zoeken. Volozj heeft met Yandex Kremlinpropaganda verspreid over de oorlog in Oekraïne, en informatie doorgespeeld aan de Russische geheime dienst. Yandex heeft ook koeriers- en chauffeursdiensten vergelijkbaar met Uber, die de rechten van werkers schenden. Ik kan alleen voor mezelf spreken, maar toen ik dat las, dacht ik: dat is een fantastisch doelwit. Belachelijk dat deze guy hier gewoon een pand mag hebben waar hij geld mee gaat verdienen.’ Het hoofdkantoor van Yandex is overigens al sinds 2004 gevestigd in belastingparadijs Nederland, bij Schiphol. De tak van Yandex die zich bezighoudt met machinelearning, heeft plannen om vijftig tot honderd Nederlandse banen te creëren. Mogelijk levert dat ook een verhuizing van Schiphol naar Amsterdam op. Volozj nam in juni 2022 afstand van zijn functie als CEO vanwege de EU-sancties tegen hem.
Zomaar een ‘kleine’, maar lucratieve investering verliezen, dat liet Volozj echter niet over zijn kant gaan. Hij, of liever gezegd zijn op de Maagdeneilanden gevestigde bedrijf Paraseven, spande een rechtszaak aan tegen de krakers, waarbij hij aanvoerde dat er geen sprake is van leegstand, omdat het pand gekraakt werd tijdens de verbouwing, en hij van plan is om erin te gaan wonen. Bij het kort geding in november oordeelde de rechter dat de renovaties ervoor zouden zorgen dat het pand in waarde zou vermeerderen, en dat mag niet, als de eigenaar op de sanctielijst van de EU staat. Bovendien kan Volozj wel zeggen dat hij het pand zelf wil betrekken, maar daarvoor zou hij toch eerst Nederland in moeten. Zolang Volozj op de sanctielijst staat, heeft hij een inreisverbod.
‘In deze situatie was het wel gek geweest als we de zaak hadden verloren. Ik denk dat het rechtssysteem ook een beetje voor een moreel dilemma stond.’
Ellis: ‘Ik denk dat we het slim gespeeld hebben. Ik heb zelf niet heel veel vertrouwen in de staat en het rechtssysteem onder het kapitalisme, en ze staan niet vaak aan onze kant, maar in deze situatie was het wel gek geweest als we deze zaak hadden verloren. Ik denk dat het rechtssysteem ook een beetje voor een moreel dilemma stond.’
Het kraakpand als collectief bezit
Zoals bij bijna alle rechtszaken over kraakpanden, werd de veiligheid van de krakers aangevoerd als reden om te ontruimen. Volgens de aannemer was het pand niet veilig voor bewoning. De krakers zouden ‘houtje-touwtje’ aanpassingen hebben verricht, en zo schade aan het pand hebben toegebracht.
‘We hebben ons laten adviseren door een bouwkundig specialist, natuurlijk ook omdat we gewoon veilig wilden wonen, maar ook omdat we wisten dat ze het daarop gingen spelen,’ zegt Ellis. Niks houtje-touwtje aan, oordeelde ook de rechter.
‘We willen het pand zolang wij er kunnen blijven, collectief bezit maken. We organiseren ons in open assemblies, waar iedereen die het eens is met onze principes naartoe kan komen.’
Kraken is een effectieve manier om de woonstrijd te voeren: in plaats van de politiek om hervorming te blijven vragen, nemen krakers wat ze nodig hebben van degenen die het toch niet gebruiken, en scheppen zo woonruimte in het hier en nu. Precaire woonruimte, dat wel, maar niettemin woonruimte. Een kraakpand als dit heeft ook een belangrijke symbolische functie, als protest tegen het feit dat iemand als Volozj geld verdient aan een stuk van de stad. ‘We willen het pand zolang wij er kunnen blijven, collectief bezit maken. We organiseren ons in open assemblies, waar iedereen die het eens is met onze principes naartoe kan komen. Alle groepen of mensen die hier iets willen organiseren, kunnen een voorstel indienen en dan zorgen we dat het gebeurt, als het binnen onze visie past.’ Zo zijn er de afgelopen maanden discussieavonden geweest over anti-kraak en gentrificatie en over activisme versus liefdadigheid. Ook was er een screening van een documentaire over de Black Panthers, een haakworkshop en een brievenschrijfactie aan gevangenen. En feestjes, natuurlijk.
Het is geen verrassing dat Volozj niet tevreden is met de uitspraak van de rechter. Op 12 april gaat hij in hoger beroep. De krakers organiseren op 9 april een solidariteitsdemonstratie op het Leidseplein in Amsterdam voor het behoud van het kraakpand en als protest tegen Yandex en de oligarchen die Amsterdam opkopen. ‘Er zijn niet te weinig huizen, er zijn te veel rijke mensen!’
Hannah van Binsbergen is hoofdredacteur van Jacobin Nederland
